(HBĐT) - Chùa Hang - Hang Chùa thuộc xã Yên Trị (Yên Thủy). Chùa Hang - Hang Chùa chứa đựng nhiều điều huyền bí của nền Văn hóa Hòa Bình, về căn hầm thời chiến trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Trong hang Chùa còn có dòng sông ngầm không bao giờ cạn giúp ruộng đồng xã Yên Trị quanh năm tươi tốt. Với ý nghĩa lịch sử to lớn, năm 1994, chùa Hang được Bộ Văn hóa - Thông tin (nay là Bộ VH - TT&DL) công nhận di tích lịch sử văn hóa cấp quốc gia.
Nơi lưu giữ vết tích nền Văn hóa Hòa Bình
Theo các nhà khảo cổ, hang Chùa là di tích khảo cổ thuộc nền Văn hóa Hòa Bình. Chùa Hang hội tụ linh khí của đất trời, trong núi Chùa Hang có trên dưới 10 hang động lớn nhỏ, trong đó có 3 hang động có suối chảy, có kho tàng nghệ thuật kiến trúc cổ tinh xảo của các bậc tiền nhân được minh chứng là 2 ngôi chùa cổ và 3 bức minh văn, Hán tự được trạm khắc tinh xảo, có giá trị về mặt lịch sử, nghệ thuật, các họa tiết trên bát hương và án hương cổ trên đá có niên đại từ thế kỷ XVIII.
Chùa Hang còn có tên gọi Văn Quang Động, chùa tọa trên vách đá. Chùa Hang có 2 ngôi chùa kiến trúc cổ xây dựng theo kiểu chữ nhất. Chùa Hang được các bậc tiền nhân xây dựng từ lâu và được tôn tạo vào thời Hoàng triều Khải Định Nhâm Tuất niên (triều Khải Định năm Nhâm Tuất). Lúc bấy giờ, chùa có tên gọi Thanh Lam Tự. Thanh Lam Tự có hệ thống tượng phật cổ được tạc từ thế kỷ XVIII. Đây là di sản nghệ thuật điêu khắc tinh xảo, độc đáo của dân tộc Mường Hòa Bình. Chùa còn có một bàn cờ đá, phía trên cửa chùa khắc dòng chữ Hán trên vách đá là "Lăng tiêu tiếu bích” (ngọn núi biếc cao vút, sương phủ mờ ảo).
Điều độc đáo và ấn tượng nhất tại hang Chùa có lẽ là những vỏ ốc, vỏ sò hóa thạch xếp tầng tầng, lớp lớp lên nhau tạo thành một "quả đồi vỏ ốc” trong hang. Đây là một kiệt tác của thiên nhiên ban tặng cho mảnh đất Yên Trị. Bất cứ du khách nào khi đến thăm quan, vãn cảnh hang Chùa đều phải trầm trồ, thán phục trước vẻ đẹp huyền bí của quả đồi vỏ ốc.
Ngoài những vết tích của nền Văn hóa Hòa Bình, hang Chùa còn được biết đến là nơi lưu giữ vết tích trong cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ (1955 - 1975). Nơi đây, trước kia là vùng núi hẻo lánh nên hang Chùa được bộ đội đào hầm rộng xuyên núi làm kho vũ khí. Sau khi kho vũ khí được chuyển đi, núi Chùa Hang được chọn làm kho bạc Nhà nước, cất giấu ngân khố quốc gia, góp phần quan trọng vào sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Dòng sông ngầm trong núi
Kỳ lạ nhất là trong núi Chùa Hang có một dòng sông ngầm chảy qua. Không ai biết con sông ngầm này có từ lúc nào, chỉ biết rằng chưa bao giờ người dân địa phương thấy cạn nước, nguồn nước chảy ra trong vắt, mùa hè thì mát lạnh, mùa đông thì rất ấm. "Vào mùa hạn, Yên Thủy không có nước tưới cho ruộng, nhưng nguồn nước ngầm trong núi Chùa Hang vẫn chảy không ngừng, người dân thường vào hang, bơm nước để tưới cho đồng ruộng. Chính vì vậy mà ruộng đồng của xã tôi quanh năm tốt tươi. Ở một số cửa hang còn có rất nhiều cá. Mỗi khi trời mưa to, nước trong hang ào ra, người dân ra cửa hang dùng vợt bắt cá" - Cụ Trần Hữu Lữ, xóm Ninh Hòa, xã Yên Trị chia sẻ.
Vì là nguồn nước mạch tự nhiên nên nhiều gia đình sống xung quanh núi Chùa Hang vẫn qua các hang động lấy nước về sinh hoạt, nước dùng pha chè rất thơm, không bao giờ có cặn đá vôi, nấu cơm dẻo. Vì vậy, mỗi dịp lễ, Tết, người dân thường lấy nước ở đây về gói bánh.
Đồng chí Bùi Xuân Sơn, cán bộ văn hóa xã Yên Trị cho biết: Cấp ủy, chính quyền xã Yên Trị luôn quan tâm tới công tác bảo tồn và quảng bá hình ảnh Chùa Hang tới du khách thập phương. Xã đã thành lập Ban quản lý di tích Chùa Hang. Hàng năm, Ban quản lý di tích được kiện toàn, sắp xếp lại tổ chức để thống nhất các phương án quản lý, tổ chức lễ hội Chùa Hang. Vấn đề ANTT, vệ sinh môi trường tại chùa được đảm bảo. Lễ hội Chùa Hang được tổ chức vào ngày 15 tháng giêng âm lịch với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, thể thao đặc sắc. Từ đầu năm đến nay, Chùa Hang đã đón khoảng 4.600 lượt khách đến thăm quan, khám phá.
Thu Thủy
