Bài 3: Tiếng chiêng tuổi đôi mươi và mừng nhà mới
Tiếng chiêng tuổi đôi mươi
Đến tuổi 18, đôi mươi, tuổi phải ra gánh vác việc xóm, việc làng. Khi xóm làng có việc quan trọng, sự cố bất thường xảy ra, ậu hoặc trưởng xóm đánh chiêng liên hồi từng tiết (2 tiếng nhanh + 1 tiếng chậm) tất cả mọi nhà trong xóm, làng cũng đều phải đánh chiêng liên hồi rầm rầm, thôi thúc, cấp báo có kẻ cướp, hỏa hoạn, có giặc xâm lăng, thanh niên trai tráng và những người khỏe mạnh phải nhanh chóng tập trung chống giặc, đuổi kẻ cướp bóc, chống hỏa hoạn, cứu người.
Cũng vào tuổi ấy qua, những ngày tìm bạn, thi tài, thử sức trong lao động, chiến đấu và những cuộc vui chơi, hát dao duyên, trình tấu âm nhạc cồng chiêng mà thực hiện lời dạy của người xưa: “Con cái sím của con đứa sím nhá” (con gái tìm chồng, con trai tìm vợ).
Đi đầu đoàn gánh cưới nhiều gia đình có dàn chiêng đi trước. Vừa đi vừa tấu những bản nhạc vui: Bông trắng, bông vàng. Trong lễ đón dâu, nhà trai đã sắp xếp bà con và dàn chiêng xếp thành hàng ở trước cổng nhà, chờ chào đón đoàn nhà gái đưa dâu. Những bản nhạc: Đi đường đón khách, Bông trắng bông vàng được tấu rộn ràng, vui tươi, chào đón, chúc mừng.
Đi đầu đoàn đưa dâu là dàn chiêng. Dàn chiêng của nhà gái tấu những bản nhạc truyền thống của dân tộc. Tiếng chiêng đưa dâu của nhà gái và tiếng chiêng đón dâu của nhà trai tươi vui, đằm thắm vang vọng không gian đồi núi.
Tiếng chiêng mừng nhà mới
Sau lễ thành hôn, đôi trai gái đã nên vợ nên chồng. Nếu người chồng là con trai thứ, gia đình nhà chồng và bản thân vợ chồng người con thứ phải ra ở riêng để sinh cơ lập nghiệp. Việc đầu tiên là phải tìm đất làm nhà.
Phổ biến là trước khi làm nhà, chủ nhân chỉ mới có dăm yến gạo, một vài con lợn và một khu đất làm nhà. Nhưng khi bắt đầu san nền, lên rừng khai thác gỗ, tre, nứa, cắt cỏ gianh thì cả xóm, cả làng đều xúm vào lo liệu, giúp đỡ. Việc khai thác nguyên vật liệu, đặc biệt là kéo gỗ qua đèo, qua suối khó khăn vất vả, không an toàn. Để giảm sự mệt nhọc, tạo sức mạnh vượt khó khăn, người Mường sử dụng tiếng chiêng thiêng làm động lực, cứu cánh.
Nhà dựng xong, chủ nhà bày tiệc mừng nhà mới và chiêu đãi bà con, khách đến mừng. Dàn chiêng xắc bùa dàn hàng trước ngôi nhà mới, tấu bài nhạc “về nhà”. Sau đó vừa lên cầu thang vừa tấu bản nhạc đi đường leo đá, dôi dê, bồng bềnh”.
“Làm nhà hai mươi gian/ Máng gỗ lõi hai mươi sải/ Nóc nhà cầy bay bay vào đậu/ Đồ rau bếp có hai mươi đàn ong về làm tổ”.
Sau mỗi câu hát dàn chiêng lại vang lên hưởng ứng những lời hay, ý đẹp. Chúc mừng chủ nhà và bà con làng xóm đã góp công, góp sức, góp của xây dựng nên ngôi nhà tình nghĩa, ước mơ.
Dàn chiêng còn đi quanh ngôi nhà sàn mới dựng và tấu liên hồi bản nhạc “về nhà”. Tiếng chiêng xua đuổi ma tà, quỷ ác đảm bảo sự bình an và khẳng định ngôi nhà đã có chủ.
Âm nhạc - văn hóa cồng chiêng còn song hành, sâu sát suốt vòng đời mỗi người ở các lễ đi săn, hội đánh cá, lễ hội mừng xuân, lễ khai hạ, lễ xuống đồng, lễ mừng cơm mới, lễ mừng thọ... và đặc biệt là lễ mo tang.
(Còn nữa)
NSƯT Bùi Chí Thanh
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
