Tôi đã từng đắm mình trong dòng nước sông Đà. Con sông huyền thoại mà khi nhìn từ trên cao, mùa này là dải lụa đỏ, mùa kia lại là chiếc khăn xanh. Nhưng khi màu xanh biếc ấy thấm vào đường gân, thớ thịt mới thực sự cảm nhận hết được. Chớm đông. Mùa này ngược sông Đà nhìn bãi bờ yên ả lắm dẫu vẫn có những ngày mưa, lũ cuốn ầm ào. Những bãi ngô thu gối vụ trầm mặc trên bến sông trước khi bước vào mùa rét vắng tay lay lắt những bến đò. Ngược sông Đà giờ đã có những chuyến tàu du lịch sang trọng ghé thăm những điểm tham quan thú vị. Nếu ngày xưa, khi chưa có đập thủy điện, dòng sông hung hãn, nước lên tới đâu, làng mạc, nhà cửa, ruộng vườn phải lên tới đó thì ngày nay, dòng nước hiền hòa đưa chân con người tới các miền văn hóa của nhiều dân tộc.
Từ phía thành phố Hòa Bình ngày nay (xưa vẫn thuộc Bất Bạt, Sơn Tây) là phố Thái với bao câu chuyện thú vị. Con phố nhỏ nằm ven sông này là nơi Việt kiều ta ở Thái Lan về nước lập phố. Giờ đây, trên làn nước xanh mơ màng sương khói se lạnh, gặp khi những mẻ cá nướng vừa độ vàng ươm trên than hồng, khói thơm hòa vào khói sóng. Ngồi nhâm nhi chén rượu quê ấm nồng cùng thưởng thức những con cá sông nướng mới thấu hiểu hết câu chuyện thuở nào bà con lập nghiệp với nghề chài lưới nơi đây. Tất cả đều mới mẻ, ngỡ ngàng. Ngày đó, phố vắng đến mức nghe rõ tiếng cá quẫy trong lưới, giờ ồn ã, đông vui.
Ngược lên một quãng sông nữa ta bắt gặp thành phố mơ màng trong sương. Nơi đây, một thời như còn âm vang tiếng nổ mìn phá đá ngăn sông, bạt núi làm nên “dòng than bạc” thắp sáng cả nước. Giờ những xóm công nhân dựng tạm bằng nhà cấp 4 lợp ngói đã biến mất dần, thay bằng những ngôi nhà khang trang hơn. Vậy mà khi ngược lên bờ, hỏi đường, những người dân hiền lành xởi lởi vẫn được nghe họ chỉ đường bằng những cái tên quen thuộc, nào là dốc Năng Lượng, Trạm Trộn, ngõ Thủy Công, đường Công Nghiệp II... Những cái tên tổ, đội công nhân từng một thời kiên gan lấy sức người thay cho sự thiếu thốn của thiết bị, máy móc. Đêm đêm, qua những khu tập thể ấy vẫn thấy văng vẳng tiếng ghi ta của những bài hát về mảnh đất “Mường hoa” bên dòng sông Đà.
Hai bên bờ sông Đà còn bao câu chuyện thú vị níu chân du khách. Nhớ một thời đầm Quỳnh Lâm rộng lớn trải rộng nhiều phường, xã ngày nay đã từng là nỗi kinh hãi cho đám lính Pháp đồn trú khi xưa. Mãi gần đến cuối thế kỷ trước, người dân vẫn còn bắt được con ba ba to lớn sau này được ướp xác lưu giữ trong Bảo tàng tỉnh. Trong khi, bên bờ trái là dấu tích dãy nhà tù mà người Pháp xây dựng để giam cầm những người yêu nước. Bên núi Đúng trầm tư, những tòa nhà công sứ, trường học dần thay thế cho những công trình mới nhưng vẫn còn đó cảnh sắc của một xã Hòa Bình nguyên sơ nơi gốc gác của tên tỉnh lỵ suốt hơn trăm năm qua.
Nhưng sông Đà còn một khúc cổ xưa nằm dưới lòng hồ mà chỉ có thể cảm nhận được khi ngược lên đất Bình Thanh với làng Mường ở Giang Mỗ. Một thời bến sông cổ xưa đã đưa những người lữ khách Hà thành lên miền thượng. Bên quán nước bến sông còn nghe cụ già mái tóc bạc như cước kể câu chuyện về người anh hùng Cù Chính Lan diệt xe tăng Pháp, những chiến công quả cảm của du kích một thời.
Ghé qua những ngôi nhà sàn cổ được lưu giữ trong các Bảo tàng Không gian văn hóa Mường ở nơi đây mới thấy hết những giá trị văn hóa đằm sâu trong tín ngưỡng, cách ứng xử văn hóa. Những chiếc sừng trâu lên nước bóng dùng để chế nước vào vò rượu cần, những màn thang nhẵn bóng dấu chân người, bao cồng chiêng ngân vang âm hưởng trầm hùng...
Thế rồi chúng tôi lại lên thuyền ngược sông Đà từ phía trên đập thủy điện. Nếu ở dưới kia Đà Giang mang vóc dáng một dòng lững lờ trôi thì phía trên này lại mênh mang sông nước. Những chóp núi một thời cao vời cánh chim giờ thành những chấm đảo nhấp nhô trên con sóng. Trên đó là đảo Dừa xinh xắn, các bến sông Thung Nai, Hiền Lương thơ mộng như trong tranh vẽ.
Những du khách cần tìm đến sự thanh thản, tĩnh tâm không quên ghé vào động Thác Bờ nơi thờ Bà Chúa thượng ngàn có công giúp vua Lê Lợi dẹp loạn phương Bắc. Hàng năm, cứ vào dịp đầu xuân, du khách bốn phương lại lên đây để cầu mong sự bình yên, may mắn đến với gia đình mình và vãn cảnh nước non tươi đẹp.
Một trong những món ngon đáng nhớ trong chuyến du ngoạn vùng lòng hồ là món cá sông Đà. Nếu như dưới hạ lưu chỉ lác đác những hàng bán cá nướng, trên lòng hồ, cá nhiều vô kể. Từ những người dân quen đi rừng săn bắn, đào củ sau hai thập kỷ nước hồ dâng, họ đã trở thành những chủ nhân đích thực của sông nước. Nhìn những bè cá giăng trên mặt sông, mẻ cá về lấp lánh dưới ánh đèn trong đêm cá bạc mới thấy cuộc sống người dân nơi đây đã dần ấm no, sung túc bằng sự đổi thay, thích nghi ấy.
Thế rồi thuyền lại ngược lên phía Mai Châu, Sơn La và xa hơn nữa, sông Đà mùa này, nước vẫn xanh miên man như ký ức. Một ký ức mới cũ đan xen bình yên và trữ tình.
Tản văn của Bùi Việt Phương
(Tổ 4, P. Thịnh Lang, TP. Hòa Bình)
Ngày 15/4, Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Hoà Bình và Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghệ Hoà Bình (TP Hoà Bình) phối hợp tổ chức Tết cổ truyền Bunpimay năm 2024 cho các lưu học sinh, sinh viên (HS, SV) Lào đang học tập tại 2 trường.
Phát triển bởi ICT GROUP.
