(HBDT) - "La̒ gái Mươ̒ng e chẳng rư̭c rớ dâw/ E ấp hwa văn ẩn mi̒nh trong ảw dḙp..." Dỏ la̒ nhửng kâw hát môô̭c ma̭c tloong ba̒i hát "Ủn la̒ hwa văn dất Mươ̒ng" kuố nha̭c xi̭ Kwắch Vin, fố thơ Xwân Lỉ. Mô̭c ma̭c thôi, mê dú dớ tôn lêênh nhửng zả tli̭ kuố bô̭ tlaang fṷc chiê̒n thôổng fṷ nư̭ Mươ̒ng.
Bô̭ tlaang fṷc chiê̒n thôổng fṷ nư̭ Mươ̒ng tloong nhi̭p khôổng hiḙ̂n da̭i.
Thươt tha tloong bô̭ wẳl Mươ̒ng măi dớ mă̭c tloong zi̭p lḙ̂, Thết, hô̭i ho̭p tlaang tloo̭ng, chi̭ Dinh Thwỉ Ha̒ xwăi di, xwăi la̭i tlước kươ̒ng tẩm tắc: "Chăng ngơ̒ zaảng mo̭l mêê̒nh mă̭c wẳl Mươ̒ng lḙ hơ̭p têênh rỉ! Môô̭ch kẳi wẳl nhuung zâ̒m, 3 kẳi tânh, nhuu̒ng nhă̒ng, tlôông kel... dú ká. Bớ ni chăng fái băn khwăn cho̭n mă̭c chi tloong nhưửng zi̭p tlaang tloo̭ng hăi hô̭i he̒" - Kương mă̭t chi̭ Ha̒ hiḙ̂n lêênh xư̭ ha̒i loo̒ng.
Thư̭c tể xo kôô̒ng môô̭ch xổ zân tôô̭c khác, tlaang fṷc kúo mo̭l Mươ̒ng nỏi chuung, fṷ nư̭ Mươ̒ng nỏi riêng khả dơn zán, chăng rư̭c rơ̭ nhưưng kỏ nét dă̭c chưưng riêng. Ảw kỏm bẳn thươ̒ng khi̒ hơ la̒ mâ̒w tlẳng hăi mâ̒w tlaảng bẳn chẩm dêểnh ew. Wẳl hăi zuu̒ng bái thâm hay nhuô̭m zâ̒m ta̭w hi̒nh ổng. Nối bâ̭t nhất la̒ tlôốc kwâ̒n. hwa văn ngḙ̂ thwâ̭t chaang chỉ tlêênh kác raang ta̭w xư̭ tươ̒ng fán kôô̒ng mâ̒w zâ̒m, mâ̒w tlẳng tlêênh ảw. Tlốc kwâ̒n ản chia la̒ 3 fâ̒n, raang tlêênh, raang chơ̒ va̒ kăl kwâ̒n. Tloong rỉ raang tlêênh chú iểw lag hwa văn hi̒nh hoo̭c, raang chơ̒ chú iẻw la̒ hwa văn dôô̭ng vâ̭t. Kác nha̒ ngiên kửw văn hwả Mươ̒ng da̒ thôổng kê kỏ 37 mô típ hwa văn tlôốc kwâ̒n, tloong ri kỏ 25 mô típ hwa văn dôô̭ng vâ̭t.
Dă̭c biḙ̂t rất nhê̒w hwa văn tlêênh tlôốc kwâ̒n Mươ̒ng i la̒ wa fố biển tlêênh tlôổng dôô̒ng Dôông Xơn. Wiḙ̂c ni̒ cho thẩi hwa văn tlôốc kwâ̒n Mươ̒ng kỏ zả tli̭ ká wê̒l mă̭t ngḙ̂ thwâ̭t va̒ li̭ch xứ, lien kwan dêểnh môô̭ch thơ̒i ki̒ rư̭c rơ̭ kuố nê̒n văn minh mo̭l Viḙ̂t kố. Tư̭w chuung la̭idỏ la̒ môô̭ch xán fấm ngḙ̂ thwâ̭t dă̭c xắc nhất kuố zân tô̭c Mươ̒ng.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
Vươ̒ la̒ diếm kă̭p văn hwả, kác kâw la̭c bô̭ (KLB) báw tô̒n fát hwi zả tli̭ văn hwả tlêênh diḙ̂ ba̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn ko̒n lad dươ̭c thưư̭c hă̒nh, môi tlươ̒ng cho ngḙ̂ nhân, nhưửng ngươ̒i am hiếw va̒ iêw thích văn hwả zân tôô̭c xinh hwa̭t, tâ̭p liḙ̂n, tlaw dối kinh ngiḙ̂m, ki̭ năng va̒ chiê̒n ră̭i cho thể hḙ̂ tlé.
Tính Hwa̒ Bi̒nh ản hăi dẳi têểnh la̒ bu̒ng tất kỏ bê̒ tă̒i li̭ch xứ, văn hwả, môô̭ch tloong ta̒n kải tlă̭ng kuố mo̭l Viḙ̂t kố, kư tlủ ớ tơ̒ tính khải Bắc mé ta̭p tlung kho̭m nhất ớ tính Hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng nê̒n "Văn Hwả Hwa̒ Bi̒nh” nối thiểng i ta̒ kết tinh dêênh kải thôốch kuố bu̒ng tất, kon mo̭l Hwa̒ Bi̒nh
Hwa̒ Bi̒nh la̒ bu̒ng tất kố pớ mâ̭n ngă̒i, kôô̒ng pơ̭i ta̒n tlải khṷ pôl nổl doo̭c thew hưởng Dôông Nam, ti tôi pơ̭i tlải khṷ Tlươ̒ng Xơn ớ pên khải Tâi i ta̒ la̒ tha dêênh tư̒ bô̒n diḙ̂, thung lṷng kôô̒ng hḙ̂ thôổng, thư̭c bâ̭t foong fủ. Ngăl pớ thơ̒i tiê̒n xứ, kon mo̭l i ta̒ khởm té tha khôổng ớ nơi ni̒ tlêênh meénh tất ni̒, tí la̭i môô̭ch nê̒n văn hwả nối thiểng thể zởi - "Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh” (VHHB).
