Nă̒m pên khải tăm khôông Da̒, thuô̭c fươ̒ng Kwi̒nh Lâm (thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh), di̒nh ngo̒l ản kấp bă̒ng xếp ha̭ng zi tích li̭ch xứ văn hwả kấp tính pớ năm 1999. Nhân zân nơi ni̒ zư̭ tliê̒n thôổng xinh hwa̭t, lḙ̂ ngôl di̒nh la̒ tlung tâm kuố la̒ng, kuố xỏm. Ta̒n ngă̒i lḙ̂, thết, ngă̒i ză̒m, môô̒ng 1 ha̒ng khảng, pa̒ kon thươ̒ng têểnh thắp hương tướng nhở ta̒n bi̭ thâ̒n pơ̭i kă̒w moong cho mươ thwâ̭n, xỏ hwa̒, muô̒ ma̒ng thôốch thươi.


Di̒nh Ngo̒l, fươ̒ng Kwi̒nh Lâm (TF Hwa̒ Bi̒nh) ản dâ̒w tư tôn ta̭w pơ̭i báw bḙ̂,fát hwi zả tli̭ zi tích li̭ch xứ văn hwả.

 

I nhơ tư̒ ngôl di̒nh ớ tloong tính, di̒nh ngo̒l ản Nhân zân thơ̒ fṷng Tán Biên Xơn Thẳnh kôô̒ng pơ̭i tôn la̒ thă̒nh hwa̒ng la̒ng. Ớ tlêênh môô̭ch khu tất hôô̭ng, pă̒ng fắng, ziḙ̂n tích khwáng 2.000 m2, di̒nh ngó pớ pên keẻnh tôô̒ng, keḙnh tlṷc ta̭ng khả tlỉnh kuố la̒ng, khải khăw la̒ khu zân kư, xa xa kỏ tô̒l, khṷ. Tlước mă̭t di̒nh la̒ khwáng xân hôô̭ng, kỏ thế fṷc bṷ cho ha̒ng tlăm mo̭l têểnh la̒ lḙ̂. Pên wa̒i khwáng xân la̒ hỏl pển nhó chắi pớ tloong khṷ khẳi khăw chắi tha, têểnh khânh di̒nh uổn koong la̭i pơ̭i chă̭l ngăl tlước mă̭t la̒ dêênh ‘tṷ fúc”. Thew ta̒n kác kṷ tloong la̒ng pô̭ la̭i, di̒nh Ngo̒l kỏ pớ ta̒ lô, zo nhu kâ̒w wê̒l thơ̒ kủng thâ̒n linh tí zân khang, bâ̭t thi̭nh, ta̒ kỏ la̒ng thi̒ fái kỏ nơi tí kới gẳm tâm linh, la̒ nơi tí xinh hwa̭t văn hwả kôô̭ng dôô̒ng. 

Wê̒l kẩw tlúc, di̒nh kỏ mă̭t pă̒ng hi̒nh chư̭ nhâ̭t, gô̒m 3 zan, 2 tlải, mải lơ̭p ngỏi, bắch ản la̒ pă̒ng gô̭ bản xé, nê̒n nha̒ pă̒ng tất nḙ̂n, tlêênh thươ̭ng lương kỏ gi zoo̒ng chư̭ năm xâi tẩng di̒nh "hwa̒ng tliê̒w Báw Da̭i thâ̭p nhi̭ niên twể thử Mâ̭w Zâ̒n thâ̭p nhất ngwiḙ̂t thâ̭p ngṷ nhâ̭t lương thi̒n zảm tlṷ thươ̭ng lương da̭i kát” (Ngiḙ̂ la̒ di̒nh ản tlu̒ng tu paw tliê̒w buô Báw Da̭i năm thử 12, khảng 11, ngă̒i 15 năm Mâ̭w Zâ̒n - 1938). I nhơ tư̒ zi tích khác, di̒nh Ngo̒l thuổng kấp thew thơ̒i zan pơ̭i ản xướ tư̒ lâ̒n. Mé, ta̒n kiển tlúc pơ̭i cha̭m chố kuố di̒nh i ko̒n ản zư̭ ngwiên. 

Mâ̭n ngă̒i, tloong di̒nh ớ khân khươ̭ kỏ 1 ban thơ̒ lứng ză̭l 2m ản hôốc la̒ Kung Xớ. Tlêênh Kung Xớ tă̭ch 3 ngăi thơ̒ tam bi̭ Thẳnh Tán Biên Xơn kôô̒ng pơ̭i môô̭ch khổ dô̒ thơ̒ khác. 2 pên tá hư̭w tê̒w kỏ 1 ban thơ̒ nhó, i ản thửng lứng. Ni la̒ ban thơ̒ tí tă̭ch pát hương woong thơ̒ ta̒n kác ôông tlức xắc, ôông tlú tư̒, tlú tể kôô̒ng ta̒n ôông kuố ta̒n za di̒nh ză̒w kỏ tloong la̒ng chăng kỏ kon ôông tưở pơ̭i chí ngă̒i hô̭i mởi tă̭ch pát hương tí kủng. Zo thơ̒i zan, ta̒n kác ban thơ̒ tloong di̒nh i ta̒ bất ti cho dêênh Nhân zân tă̭ch môô̭ch ban thơ̒ mởi ớ khân khươ̭ kuố di̒nh. Ban thơ̒ tă̭ch lứng ză̭l 2m, pên tloong tă̭ch pát hương, ho̒m dởng xắc foong kôô̒ng môô̭ch khổ dô̒ thơ̒ la̒ nơi cho pa̒ kon têểnh thắp hương tloong ta̒n ngă̒i lḙ̂, ngă̒i Thết. 

Ta̒n năm khânh ni, zi tích di̒nh Ngo̒l ản dâ̒w tư tôn ta̭w pơ̭i kwan tâm báw bḙ̂. Dă̭c biḙ̂t năm 2017, lḙ̂ hô̭i di̒nh ngo̒l ản tố tlức pơ̭i kwi mô kấp thă̒nh fổ tí fṷc zư̭ng la̭i lḙ̂ hô̭i pớ mâ̭n ngă̒i, báw tô̒n zả tli̭ văn hwả tliê̒n thôổng thôốch tḙp kuố zân tôô̭c. Thew dôô̒ng chỉ Ngwiḙ̂n Thải Hwa̒, Tlướng foo̒ng VH-TT thă̒nh fổ Hwa̒ Bi̒nh, ha̒ng năm, fát hwi zả tli̭ li̭ch xứ văn hwả lô tơ̒i, diḙ̂ fương thươ̒ng zwi tli̒ ta̒n hwa̭t dôô̭ng văn hwả, tỉn ngươ̭ng ớ di̒nh. Dă̭c biḙ̂t la̒ lḙ̂ khai ha̭ ản tố tlức tê̒w dă̭n paw ngă̒i môô̒ng 8 - 10 khảng ziêng. Ngă̒i môô̒ng 9 la̒ tlỉnh hô̭i, i la̒ ngă̒i kho̭m ha̒ pui nhất. Puối lảng khởm, fâ̒n tể lḙ̂ ziḙ̂n tha tâ̒i tú kỏ zơng dăng, zơng hương, zơng dác, tlu̒ nang, zơng xớ, zơng ha̭w pơ̭i zơng kải ăn. Khăw khi tể lḙ̂ xoong, la̒ng tố tlức zước kiḙ̂w tí zước xắc, zước biể lo̭, zước dác wê̒l di̒nh thơ̒. Puối khuô̭ng, la̒ng bớ hô̭i, thănh niên ôông tưở, ỉ pả kôô̒ng ha̒ tố tlức ta̒n tlo̒ chơi zân zan nhơ teẻnh dảw, nẻm ko̒n, cho̭i ka, teẻnh du… Puối thổl thi hát zân ka thiểng Mươ̒ng nhơ hát Dủm, Thươ̒ng dang, Bô̭ mḙng. Wa̒i lḙ̂ khai ha̭, la̒ng ko̒n tố tlức ta̒n kác lḙ̂ khác thew li̭ch âm: lḙ̂ thuổng tôô̒ng paw ngă̒i môô̒ng 5/2, lḙ̂ kẩl thâ̒n nôông paw ngă̒i môô̒ng 5/6, lḙ̂ Thết Tlung thu tố tlức paw ngă̒i 15/8, lḙ̂ mơ̒ng kơm mởi paw ngă̒i 15/10. 

Chăng chí la̒ nơi thwá ma̭n nhu kâ̒w tâm linh kuố Nhân zân diḙ̂ fương, pơ̭i diḙ̂ hi̒nh khânh kê̒ kôô̒ng ta̒n kác diếm zu li̭ch nối thiểng la̒ Nha̒ mẳi thwí diḙ̂n Hwa̒ Bi̒nh, thẳng kắnh dôô̭ng Tiê̒n Fi, dê̒n Thác Bơ̒,… di̒nh Ngo̒l la̒ nơi têểnh kuố tư̒ zu kheéch, kóp fâ̒n zoong thă̒nh fổ hwa̒ Bi̒nh tlớ thă̒nh tlung tâm zu li̭ch, ngiên kửw văn hwả kỏ zả tli̭ kaw cho kheéch zu li̭ch tloong pơ̭i wa̒i nước.


KÁC TIN KHÁC


Mo̭l “zư̭ kúi” văn hwả Mươ̒ng

Té tha pơ̭i ká lêênh tlêênh meénh tất ănh hu̒ng Mươ̒ng Dôô̭ng, mḙ̂ Dinh Thi̭ Kiê̒w Zung ớ khu Bo, thi̭ tlẩn Bo (Kim Bôi) pớ khâi ko̒n nhó i ta̒ ản nuôi zươ̭ng pă̒ng ta̒n thiểng hu ngoo̭ch pớ mḙ̂, pớ za̭, nhơ "Tâ̭p bôông bôông”, "za ởi za o̒”, hăi nhơ ta̒n kâw hát thươ̒ng dang, pô̭ meḙnh. Ta̒n zai diḙ̂w ni̒ i ta̒ thẩm khu paw tâm hô̒n mḙ̂, tlớ thă̒nh môô̭ch fâ̒n chăng thế thiểw kôô̒ng ti̒nh iêw văn hwả zân tôô̭c. Bi̒ zơ̒ng di̭ mo̒ hơn 20 năm kwa, ti̒nh iêw kwêl hương i ta̒ thúc mḙ̂ Zung ngă̒i ngă̒i ngiên kửw, xưw tâ̒m pơ̭i chwiê̒n la̭i ta̒n zả tli̭ văn hwả Mươ̒ng cho thể hḙ̂ khăw ni̒.

Zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ko̒n tư̒ kải ngḙn

Xỏm Mô̭ - bán Mươ̒ng kố ớ xa̭ Bi̒nh Thănh, hwiḙ̂n Kaw Foong ản kôông nhâ̭n pu̒ng zu li̭ch OCOP 4 khaw năm 2024. Pa miểng zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng khác i ản chwấn hwả, ha̒ng lwa̭t video kwáng bả ản la̒ kôô̒ng hơn 100 mo̭l zân ớ ta̒n hwiḙ̂n bu̒ng kaw ản tâ̭p hwẩn thiểng Ănh, ki̭ năng tỏn kheéch… chuô ản ẩn tươ̭ng mé la̒ dẩw môốc cho dố nô̭ lư̭c pê̒n pí kuố ta̒n xớ, ban, ngă̒nh. Tloong di̭, ngă̒nh Văn hwả, Thế thaw pơ̭i Zu li̭ch kóp fâ̒n chăng nhó, zoong zu li̭ch nôông thôn tơ̒ng pước tlớ thă̒nh ngă̒nh kinh tể bố tlơ̭ cho bu̒ng kaw. Mé, i ko̒n di̭ ta̒n kâw hói chuô kỏ lơ̒i dáp: Bi̒ la̒ po mo̒ tư̒ miểng têểnh i ko̒n chuô kỏ tour, twiển ốn di̭nh? La̒ po mo̒ kheéch têểnh éw, ko̒n mo̭l zân thi̒ tơ̭i mé chuô dẳm ki̒ boo̭ng?

Zoong ngḙ̂ thwâ̭t fṷc bṷ mo̭l zân bu̒ng khỏ khăn

Ta̒n ngă̒i kuổi khảng 5, Dwa̒n ngḙ̂ thwâ̭t ta̒n kác zân tôô̭c tính Hwa̒ Bi̒nh tố tlức biếw ziḙ̂n fṷc bṷ dôô̒ng ba̒w bu̒ng khu, bu̒ng tư̒ khỏ khăn tloong tính. Chăng tlí la̒ ta̒n puối ziếw ziḙ̂n văn ngḙ̂, ni ko̒n la̒ hă̒nh tli̒nh tư̒ ỉ ngiḙ̂ tí lan hôô̭ng zả tli̭ văn hwả, nơng kaw tơ̒i khôổng tinh thâ̒n cho mo̭l zân, kôô̒ng pơ̭i kóp fâ̒n zư̭ zi̒n bán xắc ta̒n kác zân tôô̭c thiếw khổ.

Xâi zư̭ng Khu báw tô̒n khôông zan văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, xỏm Lwi̭ Ái

Xa̭ Foong Fủ la̒ bu̒ng tất kuố văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. bán Mươ̒ng Kwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ – pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản ta̒n foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n tang kôô̒ng pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng Khu báw tô̒n khôông zan văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng, xỏm Lwi̭ Ái, hưởng têểnh fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, nơng kaw tơ̒i khôổng mo̭l zân.

Dôô̭c dảw lḙ̂ hô̭i dê̒n Tlươ̒ng Kha̭

Ớ bu̒ng Mươ̒ng Chiê̒ng, thi̭ tlẩn Vṷ Bán (La̭c Xơn) kỏ môô̭ch lḙ̂ hô̭i dă̭c xắc ản tố tlức kử 3 năm 1 lâ̒n, di̭ la̒ lḙ̂ hô̭i dê̒n Tlươ̒ng Kha̭. Dê̒n ớ tlêênh pơ̭ khôông Pưới, ớ khân khươ̭ keẻnh tôô̒ng Mươ̒ng Tla̒w, thơ̒ 3 bi̭ thâ̒n Kun Zo̒l la̒ mo̭l chwiên báw tlơ̭ nôông ngiḙ̂p, dă̭i zân la̒ tôô̒ng la̒ na̒, tỏn dác tưởi tôô̒ng na̒, kâl lo̭, lôông kâl pôông, chuông pái, báw tlơ̭ muô̒ ma̒ng, ản nhân zân tloong bu̒ng tôn la̒ thă̒nh hwa̒ng.