(HBDT) - Nuôi lươnh cho zả tli̭ kinh tể kaw, chể biển tư̒ mỏn ăn dă̭c xán mé i la̒ zôổng khỏ nuôi ớ miê̒n Bắc. Nhơ̒ xư̭ kiên tli̒, mă̒i mo̒ hoo̭c hói, eenh Bu̒i Văn Kâng ớ xỏm Miên Liên Kết, xa̭ Dwa̒n Kết (Iên Thwí) i ta̒ nuôi thă̒nh kôông. Eenh la̒ ză̒w cho mêê̒nh kôô̒ng pơ̭i chwiến zaw ki̭ thwâ̭t cho 19 hô̭ nuôi lươnh ớ diḙ̂ fương pơ̭i ta̒n kác tính. Năm 2022, eenh kôô̒ng ta̒n kác hô̭ nuôi xwất tha thi̭ tlươ̒ng hơn 80 tẩn lươnh thương fấm, eenh kỏ zư̭ di̭nh xâi zư̭ng xướng chể biển lươnh dôông leḙnh, xúp lươnh kôô̒ng pơ̭i miển lươnh ăn liê̒n. Lươnh hưở hḙn la̒ kon la̒ ză̒w cho mo̭l nôông zân.
Mô hi̒nh nuôi lươnh kuố eenh Bu̒i Văn Kâng (pên tăm), xa̭ Dwa̒n Kết (Iên Thwí) ta̭w ản wiḙ̂c la̒, thu nhâ̭p cho tư̒ mo̭l law dôô̭ng.
Zwiên nơ̭ pơ̭i lươnh
Zoong ta̒n tôi ti thăm tla̭i lươnh, eenh Bu̒i Văn Kâng kế wê̒l kuô̭c tơ̒i mêê̒nh kôô̒ng pơ̭i chăng mắt kơ nó thăng tlâ̒m tí kiểm khôổng. Enhw cho hăi: Tôi tlái kwa tư̒ ngê̒ kiểm khôổng, pớ tơ̒ng ti la̒ gô̭, puôn paảnh hô̒i nuôi kủi, ka, po̒… mé i tê̒w thất ba̭i. Chăn nuôi tô̭l fái tư̒ kải thúi bới bi̒ zi̭ch bḙ̂nh, zả kảm tâ̒w paw tăng thẳn mă̭n hê, zả kủi, ka, po̒ hé.. Kwa ta̒n lâ̒n di̭ tí la̭i cho tôi kinh ngiḙ̂m kôô̒ng pơ̭i nơ̭. Niê̒m hi boo̭ng kuổi ku̒ng la̒ tô̒l lôông tlải pưới, ka̭ tôi lôông kâl zả paảnh 35.000 dôô̒ng/tlải, têểnh ka̭ wâ̒n cho thu hwă̭ch thi̒ 10.000 dôô̒ng/3tlải mo̒ ko̒n chăng kỏ mo̭l muô. Thất ba̭i nổl tiếp thất ba̭i tôi tlé paw kắnh nơ̭ nâ̒n.
Khảng 3/2019, eenh Kâng teénh wăl tiếp dâ̒w tư nuôi po̒ mé tả thôi chăng la̒ nươ. Môô̭ch lâ̒n ngỏ tlêênh ma̭ng ản dố mô hi̒nh nuôi lươnh thă̒nh kôông, mé ớ tlô̭ tloong Bi̭nh Loong, Hâ̭w Zang, TF Hô̒ Chỉ Minh. Ngỏ xoong, eenh kwiết di̭nh "mṷc xớ thi̭” lă̭n lô̭i thew diḙ̂ tlí tlêênh ma̭ng paw thăm kwan, eenh kwiết di̭nh wê̒l xâi zư̭ng ku̒m tla̭i tí nuôi. Kwa ma̭ng xa̭ hô̭i hăi dẳi ản ớ Thải Bi̒nh kỏ paảnh zôổng, eenh wê̒l tlô̭ nơi muô. Lâ̒n tâ̒w chuô hăi, eenh xâi pế buông kôô̒ng pơ̭i hi̒nh chư̭ nhâ̭t dêênh lươnh nuôi bi̭ chă̒l pắch tlôốc cho dêênh fái bḙ̂nh nẩm. Lưở tâ̒w thất ba̭i, eenh xướ pế pơ̭i xâi thêm pế tlo̒n.
Môô̭ch tloong ta̒n kải khỏ kuố mo̭l nuôi lươnh ớ miê̒n Bắc la̒ muô̒ khảng chả. Thơ̒i tiết chả la̒ khắc tinh kuố zôổng lươnh. Lương nả chăng chí tắi paw khảng chả mo̒ nả i chăng ká mo̒ ko̒n hăi fát xinh tư̒ bḙ̂nh. Eenh ngi̭ zôổng lươnh i nhơ tư̒ zôổng khác kâ̒n kỉn dảw, ẩm áp la̒ ản. Thăi bi̒ tí ku̒m tla̭i thôông cho xỏ luô̒ paw, muô̒ khảng chả eenh kwâi ba̭t la̭i tí la̒ tăng nhiḙ̂t dô̭ tloong ku̒m. Eenh ko̒n ngiên kửw zoong tha "thư̭c dơn” hơ̭p lỉ wê̒l zinh zươ̭ng cho lươnh paw muô̒ khảng chả. Nả kỏ thế ăn paw ngă̒i khảng chả puốt pơ̭i i fát tliến tốt. Tlái kwa tư̒ lâ̒n thất ba̭i, eenh zoong tha ản kwi tli̒nh nuôi lươnh paw muô̒ khảng chả. Môô̭ch tloong ta̒n iểw tổ tí nuôi lươnh thă̒nh kôông kâ̒n nguô̒n dác ốn di̭nh, kỏ dô̭ PH fu̒ hơ̭p tí lươnh xinh tlướng tốt.
Pớ nuôi ti têểnh pa̒n ăn
Ngỏ paw ta̒n lươnh, eenh Bu̒i Văn Kâng chiê xé: Tôi nuôi tư̒ kon bâ̭t mé lươnh mo̒ nuôi thă̒nh kôông thi̒ chăng kỏ môô̭ch kon no̒ la̭i pă̒ng. Môô̭ch kải pế dâ̒w tư khwáng hơn 2 tliḙ̂w dôô̒ng, nuôi ản hơn 3.000 kon. Mô̭i kon zôổng khwáng 6.000 dôô̒ng, môô̭ch pế lươnh zôổng khwáng 20 tliḙ̂w dôô̒ng. Kho̭m kon mé lươnh tả ăn ít. Ngă̒i cho ăn 2 lâ̒n, môô̭ch ba̭n kon ăn hết 3kg dô̒ ăn môô̭ch pươ̭. Khăw 1 năm, lươnh ản khwáng 3 la̭ng/kon. Zả 100.000 têểnh 200.000 dôô̒ng/kg. Kải hăi kuố lươnh la̒ nểw năm năi zả hé hăi la̒ chuô paảnh ản thi̒ nuôi tiếp. Lươnh ka̒ng to ka̒ng kỏ zả. Thức ăntlú iểw la̒ khun kwể cho dêênh zả thă̒nh hé, mo̭l nuôi chú dôô̭ng ản. Cho dêênh, khăw 1 năm nuôi, môô̭ch pế lươnh i cho thu nhâ̭p ha̒ng tlăm tliḙ̂w dôô̒ng.
Pớ thă̒nh kôông tloong wiḙ̂c nuôi lươnh, eenh Kâng i ta̒ chwiến zaw kôông ngḙ̂ cho 19 kơ xớ tloong pơ̭i wa̒i tính. Wa̒i wiḙ̂c kung kấp zôổng, eenh ko̒n dửng tha thu muô cho ta̒n kác hô̭ thew zả "kẩng” 100.000 dôô̒ng/kg. Ka̭ zả thi̭ tlươ̒ng thuổng eenh i kử dám báw muô zả di̭, zả lêênh eenh thu muô thew zả thi̭ tlươ̒ng. Cho dêênh, hơ̭p tác pơ̭i eenh ôông ngăi i iên tâm xán xwất.
Ớ ta̭i tla̭i kuố za di̒nh eenh wa̒i hơn 10 pế nuôi lươnh thương fấm thi̒ pớ năm hơ, eenh nhâ̭n chwiến zaw kôông ngḙ̂ nuôi lươnh té. Mẩi năm tâ̒w eenh Kâng fái tá tiê̒m tha muô zôổng pơ̭i zả kaw. Bổn la̒ mo̭l ham hoo̭c hói, eenh mă̭nh za̭n khăn kỏi paw miê̒n Nam nhâ̭n chwiến zaw kôông ngḙ̂ nhân zôổng lương kôô̒ng pơ̭i kinh fỉ khwnág 200 tliḙ̂w dôô̒ng. Ka̭ xán xwất ản zôổng, lơ̭i nhwâ̭n thu ka̒ng kaw. Zấp ni̒, eenh Kâng ko̒n la̒ mo̭l dơ̭ maách thăi cho 500 kon lươnh té. 20 ngă̒i ta̒n lươnh nả té 1 lâ̒n, mô̭i mo̒ lâ̒n 700 tlởng. Tlởng ản gom la̭i khứ bi khwấn, zoong paw lo̒ ấp. Mô̭i lưở ấp xổ lươ̭ng kon thu ản khwáng 40 - 50%. Nuôi fôi khwáng 3 khảng, xwất paảnh pơ̭i zả 5.000 - 6.000 dôô̒ng/kon. Bi̭ tli mô̭i kon lươnh mḙ̂ 1 năm cho tha tơ̒i khwáng 4.000 kon lươnh kon, tương dương pơ̭i 23 tliḙ̂w dôô̒ng. Mô̭i năm eenh kung kấp tha thi̭ tlươ̒ng ba̒i chṷc ba̭n kon zôổng.
Wê̒l tâ̒w tha cho lươnh thương fấm, eenh Kâng chiê xé: Zấp ni̒, lươnh thương fấm paảnh tlú iểw cho tâ̒w mổi ớ tính Ngḙ̂ An pơ̭i Bi̭nh Loong. Tôi i ta̒ hoo̭c xoong kôông ngḙ̂ la̒ lươnh dôông leḙnh. Xán fấm tang hwa̒n thiḙ̂n hô̒ xơ tí ản kôông nhâ̭n da̭t tiêw chwấn OCOP kuố tính.
Chia thăi ta̒n tôi, eenh mơ̒i: Tâ̒w khảng 5 têểnh ni̒ mơ̒i ta̒n h wê̒l thăm kwan kôô̒ng pơ̭i thướng thức xán fấm xúp lươnh, miển lươnh toỏng kỏi. Ni xḙ la̒ hưởng ti zúp xán fấm chăng fṷ thuô̭c paw thi̭ tlươ̒ng tư̭ zo.
Ki̒ boo̭ng kôô̒ng pơ̭i mô hi̒nh nuôi lươnh kuố eenh Bu̒i Văn Kâng xḙ ta̭w tha wiḙ̂c la̒ pơ̭i thu nhâ̭p kaw cho tư̒ mo̭l zân bu̒ng tất iên Thwí.
Tloong ta̒n năm kwa, foong tla̒w dwa̒n biên, thănh niên bươ̭t khỏ la̒ kinh tể ản thuối tlé xa̭ Lô̭ Xơn, hwiḙ̂n Tân La̭c tích kư̭c hướng ửng. Ngă̒i ka̒ng kỏ tư̒ dwa̒n biên, thănh niên pă̒ng khát boo̭ng bươn lêênh la̒ ză̒w, zảm ngẳm ngi̭, zảm la̒ ti lêênh pớ hal pa̒n thăi tlẳng tí tlớ thă̒nh ta̒n thănh niên tiêw biếw la̒ kinh tể zói kuố hwiḙ̂n.
Thew Bảw kảw Tlí khổ hiḙ̂w kwá kwán tli̭ pơ̭i hă̒nh tlỉnh kôông kấp tính (PAPI) lâ̒n thử 15 ản Tlương tli̒nh Fát tliến Liên hơ̭p kuốc ớ Viḙ̂t Nam tê̒w pơ̭i Tlung tâm Bô̒i zươ̭ng kản bô̭ pơ̭i Viḙ̂n ngiên kửw khwa hoo̭c Mă̭t tlâ̭n Tố kuốc Viḙ̂t Nam kôô̒ng môô̭ch khổ tố tlức tloong nước bươ̒ kôông bổ mởi ni, năm 2023 Hwa̒ Bi̒nh da̭t ản 43,5493 diếm, ớ thử 20/63 tính, thă̒nh tloong ká nước wê̒l Tlí khổ PAPI, tăng 23 bâ̭c xo pơ̭i năm 2022, nă̒m tloong nhỏm tlung bi̒nh – kaw )nhỏm xếp thử 2). Kết kwá ni̒ ản dố ha̒i loo̒ng kuố mo̭l zân pơ̭i hiḙ̂w kwá thư̭c hti tlỉnh xắch, fáp lwâ̭t kuố Nha̒ nước, kwán tli̭ diḙ̂ fương kôô̒ng pơ̭i kung ửng zi̭ch bṷ kôông kuố tlỉnh kwiê̒n ta̒n kác kấp tí fṷc bṷ nhân zân.
