(HBDT) - Ngỏ tái băng tlước mă̭t ảng tlư̒ng têểnh 30kg. Zoong ti paảnh hết, tỉnh tha chuô tâ̒i môô̭ch thiểng, mo̭l nôông zân ni̒ i ta̒ tá thủl 450.000 dôô̒ng. Ni la̒ nguô̒n thu chăng nhó dổi pơ̭i mo̭l miê̒n nủi. Chăng chí za di̒nh eenh Pốt mo̒ tlêênh diḙ̂ pa̒n tính tư̒ nơi, tư̒ za di̒nh mô̭i năm kỏ nguô̒n thu pớ băng lêênh têểnh ba̒i chṷc tliḙ̂w dôô̒ng chăng ko̒n la̒ hiểm.
Pớ wiḙ̂c thu hwă̭ch băng pơ̭i kâl lee̒nh heenh i ta̒ zoong la̭i nguô̒n thu tảng kế cho za di̒nh eenh Kaw Viết Pốt ớ xa̭ Za Mô (Tân La̭c).
Lôông hâ̒ng, zư̭ hâ̒ng tí hướng "lôô̭c” hâ̒ng
Zu̒ ta̒ kổ gẳng hết khức mé tôi chăng thế thew lâ̭p eenh Kaw Viết Pốt, xỏm Rên, xa̭ Za Mô (Tân La̭c) tí len paw khươ̭ hâ̒ng kâl lee̒nh heenh moo̭c tlêênh khṷ. Tư̒ kâl băng ta̒ ká bươ̭t kwa tlôốc mo̭l khăw ta̒n tlâ̭n mươ paw he̒. Ta̒n ngo̭n băng bươ̒ lủ khói lớp tất mê̒m xốp tlỉnh la̒ thử "lôô̭c” hâ̒ng zoong la̭i nguô̒n thu nhâ̭p tảng kế cho za di̒nh eenh kôô̒ng pơ̭i ta̒n mo̭l hăi lôông hâ̒ng, zư̭ hâ̒ng…
Khăw môô̭ch hô̒i mái luô̒n hâ̒ng, tôi i thi̒m ản dố eenh Pốt. Mởi môô̭ch lwảng "la̭c mo̭l” eenh Pốt i ta̒ lâ̭p hải ká nước tái băng. "Kải zôổng băng ni̒ kâl no̒ ká nhất i chí to pă̒ng pắp thăi tưở ká. Dêênh ăn nhất la̒ ta̒n kâl băng lủ lêênh khói mă̭t tất khwáng mươ̒l fân. Ka̭ ni̒ băng ko̒n ngoo̭ch, chăng bi̭ tẳng. Ka̭ kâl băng ta̒ bâ̭t khỏi mă̭t tất thi̒ ăn xḙ bi̭ tẳng hơn, mé thew tư̒ mo̭l ăn băng thi̒ ươ lwa̭i băng ni̒ hơn”, Pốt chiê xé: Thew eenh Pốt, ớ tất Za Mô ni̒, wa̒i nha̒ eenh lôông khwáng 2 ha hâ̒ng lee̒nh heenh tí lḙ̂ băng pơ̭i kâl la̒ kô̭t chôổng thi̒ ká xa̭ chí kỏ dăm pắi hô̭ nươ kỏ hâ̒ng lee̒nh heenh pơ̭i ziḙ̂n tích i chăng ká. Cho dêênh, tư̒ ka̭ thu hải băng paảnh cho mo̭l zân xung kweenh xa̭ chăng tú.
Lee̒nh heenh tlước ni la̒ lwa̭i kâl hâ̒ng tư̭ nhiên, chôổng pơ̭i kâl luô̒ng, kâl chúc. Mé, kâl lee̒nh heenh chăng moo̭c thă̒nh kô̒ mo̒ mô̭i kâl moo̭c tluổ. Mé ka̭ ta̒ kỏ môô̭ch kâl lee̒nh heenh moo̭c nả xḙ lan hôô̭ng, fát tliến thă̒nh hâ̒ng. Hă̭ch kâl lan ti têểnh no xḙ moo̭c thă̒nh kâl ớ di̭. Khu hâ̒ng lee̒nh heenh kuố za di̒nh eenh Pốt tỉnh tha i ta̒ ản chṷc năm. Tlước ni chí la̒ bu̒ng tô̒l khṷ, twa̒n kâl ta̭p za̭i. Khăw tư̒ lâ̒n ti hâ̒ng, eenh Pốt zoong kâl lee̒nh heenh wê̒l lôông tí zư̭ cho tất chăng bi̭ tlô̒i, lớ. Khăw tư̒ năm, zôổng kâl lee̒nh heenh fát tliến thă̒nh hâ̒ng kôô̒ng ziḙ̂n tích lêênh têểnh ká ha. Mởi tâ̒w za di̒nh eenh ngi̭ dơn zán kâl zu̒ng tí la̒ kô̭t chôổng, taanh laa̭ch, dô̒ zu̒ng, băng tí ăn thăi tắc. Mo̭l tloong xỏm ăi ăn băng tư̭ lêênh hâ̒ng mo̒ lḙ̂, ăn ản kơ no̒ thi̒ kử lḙ̂ kơ di̭. Bi̒ púp băng chăng kỏ tảng la̒ kơ no̒ cho dêênh i chăng kâ̒n tlôông zư̭.
Mé, tloong ba̒i năm tlớ la̭i ni, ka̭ băng tẳng tlớ thă̒nh xán bâ̭t kuố bu̒ng tất Hwa̒ Bi̒nh, ản tư̒ mo̭l tiêw zu̒ng ươ tluô̭ng thi̒ mô̭i năm i zoong wê̒l cho za di̒nh eenh Pốt ká chṷc tliḙ̂w dôô̒ng. Wa̒i paảnh băng, ha̒ng năm, za di̒nh eenh tẻm kâl paảnh kỏ thêm thu nhâ̭p tảng kế. Thew eenh Pốt, kải hăi la̒ ka̒ng kuổi muô̒ băng tả ka̒ng ản zả, nhất la̒ lwa̭i băng tẳng pớ zôổng kâl lee̒nh heenh moo̭c tlêênh tô̒l khṷ. Kải tẳng la̒ cho ha kỏ kám zác ka̒ng ăn ka̒ng măng ngon, ka̒ng măng dố "ngiḙ̂n”… nểw nhơ tâ̒w muô̒ pơ̭i khươ̭ muô̒ paảnh pơ̭i zả pớ 3.000 - 5.000 dôô̒ng/kg, kaw lẳm i chí ản 7.000 dôô̒ng/kg. mé paw kuổi muô̒, fái têểnh 15.000 dôô̒ng/kg, kỏ ka̭ chăng kỏ tí mo̒ paảnh.
Ngỏ tía băng tlước mă̭t ảng tlư̒ng têểnh 30kg. Zoong paảnh hết băng, tỉnh tha chuô tâ̒i 1 thiểng, mo̭l zân ni̒ i ta̒ tá thủl 450.000 dôô̒ng. Ni la̒ nguô̒n thu chăng nhó dổi pơ̭i mo̭l miê̒n nủi.
Chăng chí za di̒nh eenh Pốt mo̒ tlêênh diḙ̂ pa̒n tính, tư̒ miểng, tư̒ za di̒nh mô̭i năm kỏ nguô̒n thu pớ băng lêênh têểnh ba̒i chṷc tliḙ̂w dôô̒ng chăng ko̒n la̒ hiểm. Nhơ ớ xỏm Dô̒i Thung - xa̭ Kwỉ Hwa̒ (La̭c Xơn), xỏm Bươ Kâ̒w - xa̭ Hu̒ng Xơn (Kim Bôi) pớ tlước têểnh măi, kuô̭c khôổng mo̭l zân tlú iểw fṷ thuô̭c paw thu hải băng tlêênh hâ̒ng. Bi̒nh kwân mô̭i hô̭ ớ ta̒n kác xỏm ni̒ thu ha̒ng chṷc tliḙ̂w dô̒ng/bṷ pớ băng pơ̭i chă̭ch tiế kâl, tlú iểw la̒ thu pớ băng. Nhơ̒ di̭, tư̒ hô̭ tơ̒ng pước ốn di̭nh kuô̭c khôổng, muô ản tivi, xe mẳi, kỏ diê̒w kiḙ̂n cho kon ăn hoo̭c tâ̒i tú.
Xán fấm pớ băng, tle ản chắp keẻnh bươn xa
Thôổng kê mởi nhất kuố Xớ NN&FTNT, têểnh năm 2023, hết thắi ká tính kỏ 17.704,88 ha tle, luô̒ng. Fâ̒n tư̒ la̒ ziên tích hâ̒ng lôông fân bổ tlú iểw ớ hwiḙ̂n Da̒ Bắc pơ̭i Mai Châw, chiểm 71% tôống ziḙ̂n tích tle, luô̒ng twa̒n tính. Tloong di̭, hwiḙ̂n Da̒ Bắc kỏ ziḙ̂n tích tư̒ nhất pơ̭i 7.151,91 ha, chiểm 40,4% tôống ziên tích tle, luô̒ng kuố tính; hwiḙ̂n Mai Châw kỏ 5.430 ha, chiểm 30,6% tôống ziḙ̂n tích tle, luô̒ng kuố tính. Thew dôô̒ng chỉ Ngwiḙ̂n Hwi Nhwâ̭n, Zảm dôốc Xớ NN&FTNT, wiḙ̂c lôông pơ̭i kinh zwănh tle, luô̒ng kóp fâ̒n nơng kaw xinh kể kuố kho̭m dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c tlêênh diḙ̂ pa̒n tính, dă̭c biḙ̂t la̒ hô̭ nge̒w, hô̭ dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw xổ. Kuô̭c khôổng kuố tư̒ hô̭ i ta̒ thăi tối nhơ̒ wiḙ̂c lôông tle, luô̒ng pơ̭i thu nhâ̭p băng.
Thew thôổng kê, năm 2022, hết thắi ká tính thu hwă̭ch khwáng 5 tliḙ̂w kâl tle luô̒ng kác lwa̭i pơ̭i 8.253,6 tẩn băng, zoong la̭i nguô̒n thu tlêênh 136,3 tí dôô̒ng. Kâl tle, luô̒ng ta̒ tlớ thă̒nh ngwiên liḙ̂w cho ngă̒nh kôông ngiḙ̂p chể biển xán fấm kôông ngiḙ̂p, dô̒ za zṷng, thú kôông mi̭ ngḙ̂ fṷc bṷ tloong nước pơ̭i xwất khấw. Zấp ni̒, ká tính kỏ 3 zwănh ngiḙ̂p thu muô chể biển ta̒n kác xán fấm pớ tle, luô̒ng tí fṷc bṷ xwất khấw. Tloong di̭ kỏ môô̭ch zwănh ngiḙ̂p chể biển xán fấm tle, luô̒ng kwi mô ká nhất nước Viḙ̂t Nam tă̭ch ớ hwiḙ̂n Mai Châw. Pên keḙnh thu hwă̭ch kâl, wiḙ̂c thu hwă̭ch băng i khả fố biển ớ tư̒ diḙ̂ fương tloong tính. Khăw khi khai thác, băng ản paảnh cho ta̒n kác chơ̭ tâ̒w mổi tí fân fổi têểnh mo̭l tiêw zu̒ng ớ ta̒n kác tính kôô̒ng nha̒ mẳi chể biển fṷc bṷ xwất khấw. Zấp ni̒, tloong tính kỏ 1 zwănh ngiḙ̂p xán xwất băng xwất khấw la̒ Kôông ti KF Kim Bôi ớ thi̭ tlẩn Ba Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí). Xán fấm băng kuố kôông ti bươ̒ lo̭t paw top "20 ha̒ng Viḙ̂t tốt bi̒ kwiê̒n lơ̭i mo̭l tiêw zu̒ng Viḙ̂t Nam” năm 2023, Xán fấm chăng chí kỏ mă̭t ớ xiêw thi̭, xa̒n thương ma̭i diḙ̂n tứ mo̒ ko̒n xwất khấw têểnh tư̒ nước tlêênh thể zởi. Tloong di̭, xán fấm dă̭c tlưng la̒ băng Kim Bôi da̭t tiêw chwấn OCOP 4 khaw kấp tính, xwất khấw ti ta̒n kác nước: Nhâ̭t Bán, Ha̒n Kuốc, Ha̒ Lan, Dức, Ănh kôô̒ng pơ̭i môô̭ch xổ nước Dôông Âw.
Pớ wiḙ̂c tấi mă̭nh, tâ̭p tlung ta̒n kác xán fấm pớ tle, luô̒ng tlớ thă̒nh ngwiên liḙ̂w cho ta̒n ngă̒nh kôông ngiḙ̂p chể biển, xán xwất. Nhơ̒ di̭, năm 2022, zả tli̭ ha̒ng hwả kuố ta̒n kác xán fấm tle, luô̒ng ká tính da̭t 50,85 tí dôô̒ng. Tloong di̭, zả tli̭ xwất khấw 29,083 tí dôô̒ng; zả tli̭ xán xwất, tiêw thṷ nô̭i diḙ̂ 21,76 tí dôô̒ng. Tloong kwỉ I/2023, zả tli̭ xwất khấw ta̒n kác xán fấm pớ băng, tle ká tính da̭t ha̒ng chṷc tí dôô̒ng; tluổ kă̭n ta̒n kác xán fấm băng kuố Kôông ti KF Kim Bôi da̭t zả tli̭ xwất khấw tlêênh 13 tí dôô̒ng. Ni ản koi la̒ kơ hô̭i cho tư̒ hô̭ za di̒nh, tư̒ bu̒ng dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c thiếw xổ tlêênh diḙ̂ pa̒n tính thăi tối kuô̭c khôổng.
Kinh tể hơ̭p tác chăng tlí zúp ốn di̭nh pơ̭i fát tliến xán xwất, kinh zwănh mo̒ ko̒n la̒ tha ản wiḙ̂c la̒, tăng thu nhâ̭p, hô̭ tlơ̭ xwả tỏl, zám nge̒w, ốn di̭nh tơ̒i khôổng kuố thă̒nh biên. Thơ̒i zan kwa, xác di̭nh bai tlo̒ kôô̒ng pơ̭i tâ̒m kwan tloo̭ng luố fát tliến kinh tể tâ̭p thế (KTTT), tlêênh kơ xớ ta̒n kwi di̭nh kuố Tlung ương, tính Hwa̒ Bi̒nh i ta̒ lâ̭p ban hă̒nh ta̒n tlỉnh xắch hô̭ tlơ̭, ta̭w dôô̭ng lư̭c thúc tấi KTTT fát tliến. Kwa di̭ toỏng kóp kwan tloo̭ng paw fát tliến KT-XH kuố diḙ̂ fương.
Tloong ta̒n năm kwa, foong tla̒w dwa̒n biên, thănh niên bươ̭t khỏ la̒ kinh tể ản thuối tlé xa̭ Lô̭ Xơn, hwiḙ̂n Tân La̭c tích kư̭c hướng ửng. Ngă̒i ka̒ng kỏ tư̒ dwa̒n biên, thănh niên pă̒ng khát boo̭ng bươn lêênh la̒ ză̒w, zảm ngẳm ngi̭, zảm la̒ ti lêênh pớ hal pa̒n thăi tlẳng tí tlớ thă̒nh ta̒n thănh niên tiêw biếw la̒ kinh tể zói kuố hwiḙ̂n.
Thew Bảw kảw Tlí khổ hiḙ̂w kwá kwán tli̭ pơ̭i hă̒nh tlỉnh kôông kấp tính (PAPI) lâ̒n thử 15 ản Tlương tli̒nh Fát tliến Liên hơ̭p kuốc ớ Viḙ̂t Nam tê̒w pơ̭i Tlung tâm Bô̒i zươ̭ng kản bô̭ pơ̭i Viḙ̂n ngiên kửw khwa hoo̭c Mă̭t tlâ̭n Tố kuốc Viḙ̂t Nam kôô̒ng môô̭ch khổ tố tlức tloong nước bươ̒ kôông bổ mởi ni, năm 2023 Hwa̒ Bi̒nh da̭t ản 43,5493 diếm, ớ thử 20/63 tính, thă̒nh tloong ká nước wê̒l Tlí khổ PAPI, tăng 23 bâ̭c xo pơ̭i năm 2022, nă̒m tloong nhỏm tlung bi̒nh – kaw )nhỏm xếp thử 2). Kết kwá ni̒ ản dố ha̒i loo̒ng kuố mo̭l zân pơ̭i hiḙ̂w kwá thư̭c hti tlỉnh xắch, fáp lwâ̭t kuố Nha̒ nước, kwán tli̭ diḙ̂ fương kôô̒ng pơ̭i kung ửng zi̭ch bṷ kôông kuố tlỉnh kwiê̒n ta̒n kác kấp tí fṷc bṷ nhân zân.
