(HBDT) - Tloong nhửng ngă̒i kuổi khảng 7, dâ̒n tôi kỏ zi̭p tlớ la̭i thăm zi chí kháw kố hang Thă̒m, xa̭ Lâm Xơn (Lương Xơn). Hang ớ tlải khṷ dôi kỏ 2 boo̭ch xoong xoong, khânh xát kướ hang kỏ hỏl chắi kwa. Hang Thă̒m la̒ dươ̭c ớ kuố kư zân thơ̒i da̭i dô̒ dả thuô̭c Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.
Zi chí kháw kố hang Thă̒m, xa̭ Lâm Xơn (Lương Xơn) khai
kwâ̭t ant nhê̒w hiḙ̂n vâ̭t va̒ la̒ dươ̭c ớ kuố mo̭l tiê̒n xứ.
Thew kôông chức văn
hwả xa̭ Lâm Xơn dâ̒n tôi dêểnh hang Thă̒m. Ngỏ bên wa̒i hang nhơ môô̭ch ha̒m
êếch khống lô̒, kướ hang vớ tha tlêênh môô̭ch la̒l khṷ chắn, lwang vết
tlẳng khṷ bôl. Noóc hang kaw bớ tloong tha wa̒i, nê̒n hang tương dổi bă̒ng
fắng, bớ kướ hang da̒ thẩ kỏ nhê̒w ôc wă̭nh ản xếp thơơ̒ng, nhưửng hwả
tha̭ch tlêênh khṷ, kôông kṷ khṷ Hwa̒ Bi̒nh va̒ kác vết tích in hă̒n
tlêênh la̒l khṷ, châ̒n hang.
Zi chí kháw kố hoo̭c
hang Thă̒m ản nha̒ diḙ̂ chất ngươ̒i Fáp. ba Colani fát hiḙ̂n, khai kwâ̭t
bớ năm 1930 - 1938. Kết kwá khai kwâ̭t va̒ kác hiḙ̂n vâ̭t thu ản chi thẩi
zi chí hang Thă̒m thuô̭c Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh.
Kwa kác bâ̭n khai
kwâ̭t, hang Thă̒m thu ản 851 hiḙ̂n vâ̭t, tloong rỉ 843 kôông kṷ bă̒ng khṷ,
8 kôông kṷ xương chiê thee̒nh 13 nhỏm. Tloong xổ 851 kôông kṷ, kỏ 350 kôông
kṷ di̭nh hi̒nh, 438 kôông kṷ chăng di̭nh hi̒nh, 683 kôông kṷ ho̭t kấ thâ̭n,
193 kôông kṷ thô xơ. Ớ hang Thă̒m chăng kỏ gổm. Ka̭ ni̒ kác hiḙ̂n vâ̭t ni̒
ản lưw zư̭ kấn thâ̭n tloong khi Khwa li̭ch xứ - tlươ̒ng Da̭i hoo̭c Khwa
hoo̭c Nhân văn Ha̒ Nô̭i.
Hang Thă̒m kỏ thế
xếp baw hâ̭w ki̒ văn hwả Ha̒ Bi̒nh, wê̒l kẩw ta̭w diḙ̂ chất i tương tư̭ nhơ
kác zi chí khác kuố nê̒n văn hwả Hwa̒ Bi̒nh. Zi chí hang Thă̒m ản fát
hiḙ̂n va̒ ngiên kửw kóp fâ̒n thi̒m hiếw mổi kwan hḙ̂ zươ̭ Văn hwả Tâi Bắc
kúô Hwa̒ Bi̒nh kôô̒ng kác diḙ̂ fương tloong khu vư̭c fiể Bắc, xoi xaảng
wê̒l kỉ thwâ̭t chể tác kôông kṷ va̒ kuô̭c khôổng kuố mo̭l tiê̒n xứ.
Zi̭p 30/4 pơ̭i 1/5 ti kôô̒ng 5 ngă̒i ngí liên tṷc la̒ thơ̒i zan lỉ tướng tí ta̒n za di̒nh cho̭n ta̒n diếm têểnh thư za̭n, thi̒m wê̒l miểng an nhiên. Nhơ̒ lơ̭i thể ta̭ng khả ti la̭i twâ̭n tiḙ̂n, diḙ̂ hi̒nh tô̒l khṷ kỏ nét thôốch hwang xơ, khỉ hâ̭w maách mé, ta̒n khu zu li̭ch ngí zươ̭ng, chăm xoóc khức khwé tlêênh diḙ̂ pa̒n tính Hwa̒ Bi̒nh hút kheéch zi̭p ni̒.
Chăng chí hăi dẳi têểnh la̒ bu̒ng tất kỏ thiên nhiên thươi thôốch, nê̒n văn hwả dă̭c tlưng, TF Hwa̒ Bi̒nh ko̒n kỏ dô̒ ăn dô̒ oỏng dôô̭c dảw kôô̒ng pơ̭i tư̒ mỏn ăn la̭ meḙnh, mu̒i bi̭ ha̭w toỏng nối thiểng. Diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, li̭ch xứ, văn hwả pơ̭i kon mo̭l la̒ dêênh tiê̒m năng zu li̭ch foong fủ, hấp zâ̭n cho pu̒ng têểnh.
Năm hoo̭c 2023 - 2024, Tlươ̒ng mâ̒m non Bắc Xơn, xa̭ Hu̒ng Xơn, hwiḙ̂n Kim Bôi kỏ 247 dét, chiê thă̒nh 11 nhỏm, lớp. Nha̒ tlươ̒ng kỏ 36 kản bô̭ kwán lỉ, zảw biên, nhân biên; 96,4% dét la̒ mo̭l zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i zân tôô̭c Zaw. Pên keḙnh la̒ tốt kôông tác chăm xoóc, zaw zṷc dét kon thẻw dủng kwi di̭nh, nha̒ tlươ̒ng ko̒n ta̭w dẩw ẩn pơ̭i mô hi̒nh zi̒n zư̭, fát hwi bán xắc văn hwả Mươ̒ng.
Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.