(HBDT) - Mởi ni, Xớ VH,TT&ZL fổi hơ̭p Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả thư̭c hiḙ̂n thảm xát, ngiên kửw hi̒nh khắc tlêênh khṷ ớ ta̭i pển Kó, xỏm Râ̭m, xỏm Chum Bu̒i, xa̭ Mi̭ Thă̒nh (La̭c Xơn). Ni la̒ ta̒n kác hi̒nh khắc chăng fái twi̒ tiḙ̂n mo̒ kỏ ỉ thức pơ̭i ki̭ năng zất zo̭ za̒ng, liên kwan têểnh tỉn ngươ̭ng kố chwiê̒n kuố kác kôô̭ng dôô̒ng kư zân kố xươ xinh khôổng kwănh bu̒ng kỏ tô̒l khṷ kuố tính. Nơi fân bổ tư̒ zi tích kôốc kuố văn hwả Hwa̒ Bi̒nh kỏ niên da̭i tlêênh 20 ngi̒n năm tlước.
Hi̒nh khắc ká tlêênh khổi khṷ kỏ woo̒ng tlo̒n dôô̒ng tâm ớ ta̭i pển Kó, xa̭ Mi̭ Thă̒nh (La̭c Xơn).
Xuổi Kó la̒ môô̭ch khu dêếch lé i khả ká nhâ̭n dác pớ nướ fiể Dôông Nam kuố kác tlải khṷ, nơi záp zănh khươ̭ 2 hwiḙ̂n La̭c Xơn pơ̭i Kim Bôi (kác xa̭ Mi̭ Thă̒nh pơ̭i Kuổi Ha̭). Fâ̒n tư̒ ziḙ̂n tích thuung lṷng kỏ pa̭i khṷ khắc hi̒nh, nơi kỏ dô̭ hôô̭ng ước chơ̒ng 300 - 150m, fân bổ ớ dô̭ ză̭l 10m xo pơ̭i mă̭t dác hiḙ̂n ta̭i, kẻw za̒i khwáng 1.200m, zấp ni̒ ản khai thác la̒ dêênh kác tôô̒ng na̒ hi̒nh bâ̭c thang tí lôông lo̭, pẳn dâ̒n wê̒l pên fiể Dôông, ză̭l hơn wê̒l pên fiể Tâi, Bắc. Mâ̭t dô̭ ho̒n khṷ chô̒l lêênh tlêênh mă̭t tôô̒ng na̒ pơ̭i pên chơ̒ ta̒n kác hỏl pển da̭t ản khwáng 10 - 340%, tă̒i hơn xo pơ̭i ớ chơ̒ loo̒ng pển. Cho têểnh măi mởi thi̒m tha 2 khổi khṷ tlă̒nh kỏ hi̒nh khắc nă̒m kắch ha̒ khwáng 25m thew ta̭ng khả chim păl. Ká hal khổi khṷ ni̒ tê̒w thuô̭c lwa̭i khṷ tlă̒nh za̭ng granite tưởng "ngưw tươ̭ng” (kon tlu, kon boi), tức la̒ kỏ kích kơ̭ ká khwáng tlêênh chơ̒ 5m3, tê̒w ớ thể chân ngâ̭p dác ớ keḙnh pên Dôông kuố pển.
Ớ khổi khṷ dâ̒w tiên (khổi A) kỏ hi̒nh khắc khả la̒ ká (khwáng 25 x 35cm), nă̒m xiên thew mă̭t fiể Dôông kuố môô̭ch khổi khṷ tlă̒nh khwáng 4 - 5m3. Khổi khṷ ni̒ nă̒m xát pơ̒ pên tlải zoo̒ng pển thew chiê̒w dác chắi xuôi, Ki̭ thwâ̭t ta̭w hi̒nh ản la̒ pớp ta̒n kác heḙnh tṷc ti̒m hôô̭ng khwáng 1,5cm, khu khứang 0,7cm, ngỏ paw kải mô típ woo̒ng tlo̒n dôô̒ng tâm ni̒ zất kwen thuô̭c tlêênh hi̒nh dô̒ dôô̒ng văn hwả Dôông Xơn. Fâ̒n "mă̭t” khả mơ̒ cho dêênh "mă̭t, mô̒m” kỏ thế chí la̒ dươ̒ng biê̒n kuố mô̭ ô tlaang tlỉ. Fâ̒n "tlôô̭ng” kỏ dẳi pă̒ng, ta̭w tloong loo̒ng thă̒nh kác khwănh kôô̒ng pơ̭i lo̭i nhân hi̒nh hô̭t tâ̭w khiể koong lêênh pên tlêênh.
Tiếp tṷc ti wê̒l pên thươ̭ng nguô̒n chơ̒ng 20 - 25cm xḙ ản dố khổi khṷ ká hơn mo̒ éw (khổi B), i ớ xát pên pơ̒ tlải zoo̒ng pển kỏ 4 kṷm ta̭w dêênh 4 hi̒nh khắc dôô̭c lâ̭p. Ta̒n kác hi̒nh khắc ớ ni fân bổ tlêênh bê̒ mă̭t khả la̒ fắng kuố ngo̭n chóp khổi khṷ. Ziḙ̂n tích fân bổ kác hi̒nh khắc khwáng 40 x 60cm, gô̒m 4 kṷm hi̒nh khả chôổng ha̒ (hi̒nh fân bổ chung kác dô̒ ản hi̒nh khắc). Dă̭c tlưng chung kuố mô̭i mo̒ kṷm la̒ 2 hi̒nh tlo̒n dôô̒ng tâm, dươ̒ng kỉnh khwáng 7 - 8cm ớ pên tlêênh. Ớ pên chơ̒ la̒ môô̭ch ô hi̒nh hơi buông kỏ khwét hi̒nh chôổng 2 lô̭ mṷi nhơ kiếw mṷi nhơ kiếw mô̒m kon kủi hăi la̒ khuôn loo̒ng hi̒nh hô̭t tâ̭w nhơ mă̭t kon khí…
Kắch 2 khổi khṷ ká kỏ hi̒nh khắc khwáng 50cm. fâ̒n hớ lêênh khói mă̭t tất kỏ hi̒nh như môô̭ch kon kả ká nă̒m hớ dôổng tlêênh mă̭t tôô̒ng na̒, chiê̒w za̒i 125cm, hôô̭ng nhất hiḙ̂n tlêênh mă̭t tôô̒ng na̒ la̒ 60cm. Diếm dôô̭c dảw tảng chủ ỉ nhất la̒ tlêênh fâ̒n khṷ hớ tha tểm ản 9 hôốc khṷ lo̭m thuổng za̭ng kiếw nhơ loo̒ng pát, dươ̒ng kỉnh meḙnh hôốc khwáng 6 - 9cm. Ta̭w dêênh hi̒nh tư̭ nhiên tướng tươ̭ng chôổng nhơ hi̒nh kả kôô̒ng tlôốc pơ̭i mă̭t la̒ pên kỏ hôốc khṷ khu, ngỏ ản dố ho̭ nhất.
Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Viḙ̂t, Zảm dôốc Tluung tâm Tiê̒n xứ Dôông Nam Ả cho hăi: Zấp ni̒ zo chí mởi thi̒m tha 2 khỏi khṷ kôô̒ng pơ̭i 5 dô̒ ản, tloong di̭ ho̭ nét mởi chí ản dố 3, ko̒n 2 khả la̒ mơ̒ chuô nhâ̭n tha. Mé kỏ thế nhâ̭n tha foong kắch ngḙ̂ thwâ̭t khả nhất kwản pơ̭i chú dê̒ chung la̒ ta̒n kác tlước mă̭t mo̭l hi̒nh thủ. Kác woo̒ng tlo̒n dôô̒ng tâm zoong foong kắch tlang tlỉ Dôông Xơn thế hiḙ̂n mă̭t mo̭l kôô̒ng pơ̭i fâ̒n thu nhó thế hiḙ̂n mṷi, mô̒m khả dôô̒ng nhất ớ ká 5 hi̒nh khắc. Hi̒nh khắc ớ khổi A dă̭c biḙ̂t kwan tloo̭ng bi̒ kích kơ̭ to hơn, bi̭ tlỉ hướng tha pên fiể mo̭l thơ̒ kủng. Tư zwi bôô̭c lô̭ kuố mo̭l khắc cho dố bươ̒ nhơ hảw thế hiḙ̂n môô̭ch mo̭l choo̭ng zơ hal thăi nơng hal bâ̭t tlo̒n dôô̒ng tâm. Mé ka̭ dổi chiểw pơ̭i 4 hi̒nh ớ khổi khṷ B, nểw thôống nhất wog tlo̒n dôô̒ng tâm la̒ mă̭t thi̒ bức khắc ớ khổi khṷ A kỏ thế la̒ chân zung mô foóng kuố môô̭ch bi̭ thâ̒n, tloong di̭ tôi mă̭t ản zoong ză̭l lêênh tha khói tlước mă̭t. kải tảng nhẩn mă̭nh pơ̭i tảng chủ ỉ la̒ ta̒n kác dô̒ ản khắc tlêênh khṷ thế hiḙ̂n xư̭ chwiên môn, diêw lwiḙ̂n kuố ta̒n kác thâ̒i kủng thơ̒i tổi kố. Nét khắc kôô̒ng pơ̭i nô̭i zung khả thôổng nhất. Zṷng kṷ khắc khả chwiên ngiḙ̂p. Hwa̒n twa̒n chăng fái tư̭ la̒ dêênh thew hửng kuố mo̭l ti hâ̒ng hăi kon dét ti chiểm tlu no̒ ká. Cho dêênh ta̒n ha kỏ kwỉê̒n hi boo̭ng thi̒m dố thêm ớ xuung kweenh ta̒n kác chửng kử lḙ̂ ngi kố chwiê̒n, vỉ nhơ ho̒m khṷ 9 lô̭ pơ̭i mô̭ kư̭ thă̭ch mo̒ ban tâ̒w ta̒n tôi ngi ngơ̒ ớ kṷm ta̒ khwănh kỏ páng khṷ pă̒ng nhơ ta̒ kế tlêênh.
Tí thư̭c hiḙ̂n ta̒n kác pước lưw zư̭, kác chwiên za ta̒ lḙ̂ dô̒ khuôn silicon lḙ̂ mâ̭w hi̒nh khắc tlêênh khṷ, fú kew báw kwán hi̒nh khắc ta̭i chô̭ pơ̭i i ta̒ cho tha 2 fiên bán chất liḙ̂w cômpsite; chṷp ắnh tư liḙ̂w, lâ̭p hô̒ xơ ắnh zi tích; di̭nh bi̭ twa̭ dô̭ GPS kôô̒ng pơ̭i xa ba̒n hwả pă̒ng 3D - Flycamera. Zấp ni̒ ta̒n kác fiên bán i ta̒ ản hwa̒n thiḙ̂n pơ̭i chwiến zaw cho Báw ta̒ng tính Hwa̒ Bi̒nh tí lưw zư̭ pơ̭i báw kwán fṷc bṷ kôông tác ngiên kửw, tlưng bă̒i.
