Tơ̒ng la̒ pu̒ng mo̭l zân lḙ̂ la̒ miểng puô̭c tlu khăw môô̭ch ngă̒i chăn thá, kẻw kă̒l zúp la̒ tha hô̭t lo̭, kú khwai… Chăng ăi ngơ̒, nơi mải khṷ kỏ thế la̒ keẻnh kung la̒ cho mươ chăng tlô̭, dẳng chăng chiểw paw têểnh, mé lảng i kỏ thế ngâ̭p tla̒n pên tloong tơ̒ng la̒ pu̒ng tố tiên mo̭l Viḙ̂t kố ta̒ khôổng, ká lêênh, lḙ̂ wiḙ̂c xăn pẳnh, hải lươ̭m tí khôổng. Ta̒n bỉ ấn nơi mải khṷ ản chon pu̒l ká va̭n năm chí mởi ản hé lô̭ kắch ni chuô lô bới ta̒n chwiên za kháw kố tloong pơ̭i wa̒i nước…
Pớ kết kwá ngiên kửw zi bâ̭t thi̒m ản dố ớ mải khṷ Fửng Kwiê̒n xa̭ Mai Hi̭ch (Mai Châw), ta̒n nha̒ khwa hoo̭c xác di̭nh zi tlí ni̒ kỏ niên da̭i kắch ngă̒i măi khwáng 24.000 năm.
Bỉ ấn va̭n năm ớ chơ̒ chân tlải khṷ Piê̒ng Lôô̭ng
Nă̒m dấp mêê̒nh pên la̒l khṷ chơ̒ chân khṷ Piê̒ng Lôô̭ng thuô̭c xỏm Hi̭ch 2, xa̭ Mai Hi̭ch (Mai Châw), nểw chăng ản eenh Vi̒ Văn Hwḙ̂, Fỏ Chú ti̭ch Hô̭i dôô̒ng nhân zân xa̭ Mai Hi̭ch pô̭ têểnh thi̒ ta̒n tôi i chí ngẳm la̒ zi tlí mải khṷ Fửng Kwiê̒n – miểng tố tiên mo̭l Viḙ̂t kố khôổng kắch ni hơn 2 va̭n năm chôổng nhơ khu bư̭c nuôi nhốt tlu po̒ kuố mo̭l zân. Tlải khṷ Piê̒ng Lôô̭ng la̒ nguô̒n khôổng kuố ta̒n thể hḙ̂ tố tiên mo̭ Viḙ̂t kố khôổng ớ meénh tất ni̒. Thew ta̒n chwiên za, nha̒ kháw kố hoo̭c, tlí kâ̒n ngỏ kwa i hăi dẳi ni la̒ miểng kưw tlủ lỉ tướng kôô̒ng pơ̭i kư zân tiê̒n xứ. Nơi ni̒ kỏ hang dôô̭ng, khṷ, kỏ tất pă̒ng, nguô̒n dác hỏl tloong lee̒nh, kỏ ta̒n keẻnh hâ̒ng tí lwa̒i kâl kó hô̭t nắi mâ̒m cho kon mo̭l hải lươ̭m, xăn pẳnh…
Thew Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Thi̭ Mai Hương, Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c, Hwa̒ Bi̒nh la̒ diḙ̂ fương gi dẩw tư̒ zi tích kố nhân, kố xinh pơ̭i kháw kố hoo̭c kỏ zả tli̭ khwa hoo̭c zất kwan tloo̭ng. Pớ năm 2017, tloong dơ̭t kháw xát zi tlí kố xinh, kháw kố hoo̭c tlêênh diḙ̂ pa̒n tính Hwa̒ Bi̒nh, ta̒n chwiên za kuố Viḙ̂n kháw kố hoo̭c i ta̒ tê̒w pơ̭i ta̒n kơ kwan tlức năng, tlỉnh kwiê̒n diḙ̂ fương ti ngỏ môô̭ch khổ hang dôô̭ng thuô̭c diḙ̂ pa̒n xa̭ Mai Hi̭ch. Tloong di̭, tảng tlủ ỉ la̒ mải khu Fửng Kwiê̒n (Ko̒n hôốc la̒ mải khṷ ÔÔng Kwiê̒n, Dản Fửng Kwiê̒n). Zu̒ zi tlí mải khṷ Fửng Kwiê̒n i ta̒ ản diê̒w tla, thăm zo̒ pớ năm 1976. Xoong kwả tli̒nh la̒ thăm zo̒ paw năm 2017, ta̒n nha̒ khwa hoo̭c i ta̒ ản dố thêm 22 kôông kṷ khṷ, 13 meénh tước khṷ kuô̭i kôô̒ng 88 tiêw bán xiêng dôô̭ng bâ̭t. Ta̒n hiḙ̂n bâ̭t ni̒ ta̒ ản ngiên kởw, zảm di̭ch kết kwá niên da̭i twiḙ̂t dổi pă̒ng fương fáp zảm di̭ch kacbon (C14) mâ̭w ôốc pơ̭i xiêng thú tloong diḙ̂ tơ̒ng ớ dô̭ khu 0,5m kỏ niên da̭i kắch ngă̒i măi khwáng 18.390 năm. Tloong khổ 88 tiêw bán xiêng kỏ 33 mâ̭w kỏ thế zảm di̭nh ản, gô̒m ta̒n lwa̒i khí, bảw, lứng, kâ̒i bo̒i hương, bang, hươw, po̒, kủi, tảng kế la̒ kỏ meénh ha̒m tlêênh kỏ thăng kuố gẩw tle pơ̭i thăng kon woi kố…
Ản dố thêm tư̒ kải kháw kố kwan tloo̭ng
Xác di̭nh ni la̒ zi tlí kháw kố kỏ zả tli̭ cho ta̒n hwa̭t dôô̭ng ngiên kửw khwa hoo̭c kôô̒ng toỏng kóp kwan tloo̭ng cho mṷc dích tải zư̭ng la̭i môi tlươ̒ng, diê̒w kiḙ̂n khỉ hâ̭w, ta̒n tác dôô̭ng kwa la̭I kuố zân kưw kố kôô̒ng môi tlươ̒ng, ta̒n kải hơ̭p kuố kon mo̭l tloong thăi tối môi tlươ̒ng tư̭ nhiên zai dwa̭n kuố Pleistocen (Kí Tân Xinh) – tâ̒w Holocene (Kí Da̭i Xinh) ớ Hwa̒ Bi̒nh. Ản cho fép kuố WBNZ tính Hwa̒ Bi̒nh, khảng 3/2023, dwa̒n ngiên kởw kuố Viḙ̂n Kháw kố hoo̭c i ta̒ tê̒w pơ̭i ta̒n nha̒ khwa hoo̭c têểnh pớ Nhâ̭t Bán pơ̭i kp kwan tlức năng, tlỉnh kwiê̒n diḙ̂ fương la̒ kôông tác thăm zo̒, ngiên kởw zi tích mải khṷ Fửng Kwiê̒n.
Tí fṷc bṷ wiḙ̂c thew zo̭i pơ̭i ngiên kửw, ta̒n chwiên za chiê ká thắi mă̭t pă̒ng mải khṷ thă̒nh 22 ô ziḙ̂n tích 1m2/ô; bớ 2 hủ thăm zo̒ ớ khải khânh kướ kuố mải khṷ tí kiếm tla diḙ̂ tơ̒ng pơ̭i xác di̭nh fân bổ hwả thă̭ch, zi bâ̭t tloong ta̒n lớp châ̒m tích. Ớ dô̭ khu khwáng 1m xo pơ̭i mă̭t tất (9 lớp ta̒w, mơ̭i mo̒ lớp khwáng 10cm), diḙ̂ tơ̒ng gô̒m kỏ 5 lớp pơ̭i chuô têểnh xinh thố, ta̒n nha̒ khwa hoo̭c tloong pơ̭i wa̒i nước zất bất ngơ̒ khi ản dố kỏ 2 mô̭ tảng kôô̒ng môô̭ch khổ meénh xiêng mo̭l khắp ớ ta̒n lớp khânh piê̒l mă̭t. Wa̒i tha ko̒n thu ản hơn 60.000 zi kốt dôô̭ng bâ̭t. Tloong di̭ kỏ da̭i ziḙ̂n kuố lwa̒i thủ to ká la̒ tê zác, nai, nhỏm thủ zư̭ kỏ khảl, bảw kôô̒ng lwa̭i nhó hơn nhơ bang, tư̒ lwa̒i thủ an nhúc nhơ kâ̒i, kâ̒i hương, nhỉm, xoóc…Cho dố mải khṷ Fửng Kwiê̒n kỏ niên da̭i kắch ngă̒i măi 24.000 năm
Thew Tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Thi̭ Mai Hương, tlước ni i ta̒ kỏ fân tích mâ̭w bâ̭t xác di̭nh niên da̭i kắch ngă̒i măi khwnág 18.390 năm ớ dô̭ khu 50cm. Wiḙ̂c ni̒ cho dố ni la̒ môô̭ch kải zất kwan tloo̭ng khi niên da̭i kuố zi tlíc mải khṷ Fửng Kwiê̒n ko̒n kaw hơn môô̭ch khổ zi tlí thuô̭c nê̒n Văn hwả Hwa̒ Bi̒nh ản thi̒m dố, ngiên kởw tlêênh diḙ̂ pa̒n tính. Tloong dơ̭t khai kwâ̭t năm 2021, ta̒n mâ̭w than thu thâ̭p ản ngiên kửw, xác di̭nh kỏ niên da̭i khwáng 24.000 năm tlước.
"Ta̒n kết kwá ngiên kửw ni̒ i ta̒ bố xung cho hḙ̂ thôổng tư liḙ̂w wê̒l kố xinh hoo̭c, kóp fâ̒n ngiên kửw wê̒l kố môi tlươ̒ng, kố khỉ hâ̭w ớ Viḙ̂t Nam. La̒ tiê̒n dê̒ pơ̭i la̒ kơ xớ khwa hoo̭c cho wiḙ̂c xâi zư̭ng ta̒n zư̭ ản báw tô̒n, tlưng bă̒i ta̒n zi tích ớ ngăl miểng zi tích, xâi zư̭ng báw ta̒ng tí fát hwi zả tli̭ kuố zi tích. Kôô̒ng ta̒n zả tli̭ ản xác di̭nh, moong la̒ ta̒n kơ kwan ngiên kửw, kwán lỉ khấn tlương lâ̭p kể hwă̭ch, xếp ha̭ng zi tích tí kỏ thế báw bḙ̂ pơ̭i fṷc bṷ ngiên kởw lô za̒i. Kôô̒ng pơ̭i fái lâ̭p kắch fát hwi zả tli̭ zi tích, kóp fâ̒n fát tliến kinh tể zu li̭ch thiết thư̭c pơ̭i pê̒n bư̭ng cho diḙ̂ fương” tiển xi̭ Ngwiḙ̂n Thi̭ Mai Hương pô̭ thêm.
Ka̭ choo̭ng ớ chơ̒ mải khṷ, tôi kỏ kám zác thiêng liêng zất la̭. Kám zác nhơ ản tlớ wê̒l pơ̭i nguô̒n kô̭i, nơi ni̒ kỏ pêớ kúi ẩm kủng, than chẳl nôô̒ng twá khỏi kwiḙ̂n paw mải khṷ. Tí ká va̭n năm khăw, ta̒n bết dẩw kuố khói la̒ thă̒nh lớp tla̭m lo̭l khỏi zâ̒m in tlêênh la̒l khṷ. Moong môôchj ngă̒i no̒ di̭, hi̒nh ắnh wê̒l môô̭ch kuô̭c khôổng iên bi̒nh, kố pớ mâ̭n ngă̒i khâi hơ ớ nơi tlải khṷ Piê̒ng Lôô̭ng ản la̒ la̭i nhơ môô̭ch pu̒ng nhẩn wê̒l li̭ch xứ, văn hwả, kô̭i nguô̒n kuố bu̒ng tất ni̒…
Phát triển bởi ICT GROUP.
