(HBDT) – Muô̒ ni̒ wê̒lm xỏm Xưng, xa̭ Kaw Xơn (Da̒ Bắc) ó chí kỏ hương che̒ shan twiết nga̒w nga̭t ma̒ ớ xỏm nhó zưởi tản la̒ rư̒ng ko̒n luôn kỏ nṷ kươ̒i ẩm áp.
Che̒ shan twiết kố thṷ dang tlớ thee̒nh môô̭ch thử dă̭c xán – mỏn kwa̒ ô ngăi di dêểnh xỏm Khưng i hảw zoong wê̒l .
Nṷ kươ̒i kuố "ngươ̒i ớ rư̒ng”
Nỏi thâ̭t, nểw ó to̒ mo̒ kâw chiḙ̂n dôô̒ng chỉ Dinh Kông Báw, Bỉ thư Hwiḙ̂n wí Da̒ Bắc kỏ lḙ tôi chươ dú kwiết tâm dớ wê̒l Khưng. Tloong kâw chiḙ̂n dôô̒ng chỉ Bỉ thư Hwiḙ̂n wí nhẳn nhú; Wê̒l Xưng di, ớ ni vấn ko̒n vḙn ngwiên bán xắc văn hwả zân tôô̭c, ko̒n kỏ nhê̒w thử dôô̭c dảw lắm. Nhất la̒ ká xỏm dê̒w ớ zưởi tản rư̒ng ngwiên xinh...
"Baw nhửng năm 60 – 70 kuố thể kí tlước, khi̒ chươ dắp dâ̭p ngăn khôông Da̒ xâi zưng Nha̒ mẳi Thwí diḙ̂n Hwa̒ Bi̒nh, xởm Xưng chính la̒ diếm kaw nhất kuố hwiḙ̂n Da̒ Bắc kỏ mo̭l khinh khôổng. Chính vi̒ ớ tlêênh kaw, ảng khả di la̭i khỏ khăn, lêênh xỏm Khưng zwi nhất bă̒ng kắch di bô̭ thew dươ̒ng mo̒n, de̒w khṷ choỏng chắn dêểnh khưng kô̭ la̭i. Kỏ lḙ vi̒ thể cho rêênh bâ̭w dă̭ch thên la̒ xỏm Khưng”. Dôô̒ng chỉ Bỉ thư Dáng wí xa̭ Kaw Xơn Khương Ma̭nh Thu cho mắt thêm: Rỉ la̒ chiḙ̂n khi̒ hơ, ka̭ ni̒ xỏm vấn ớ chơ̒ chân khṷ Biê̒w kweenh năm mâl kwẩn, da̒ng bê tông ô to baw dêểnh tlung tâm xỏm. Xỏm Khưng vẩn zư̭ ản ngwiên vḙn bán xắc van hwả chiê̒n thôổng bớ ha̒ng tlăm năm kuố dôô̒ng ba̒w zân tô̭c Zaw. Ó chí zư̭ zi̒n ma̒ bán xắc van hwả ko̒n ản fát hwi tích kư̭c, hiḙ̂w kwá tloong xâi zư̭ng dơ̒i khôổng văn hwả mởi. Dớ fát hwi lơ̭i thể ni̒, xa̭ da̒ xâi zư̭ng va̒ ban ha̒nh Ngi̭ kwiết chwiên dê̒ xổ 02/NQ-ĐU wê̒l "Phát chiến zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng ớ xỏm Khưng”. Dêênh ka̭ ni̒ la̒ môô̭ch hưởng di dô̭t fả, ta̭w bước chiến, kóp fâ̒n nơng kaw dơ̒i khôổng ngươ̒i zân ớ ni.
Thew ảng khả bê tông, dâ̒n tôi ngươ̭c choỏng wê̒l khṷ Biê̒w, wê̒l pơ̭i dôô̒ng ba̒w zân tôô̭c Zaw ớ chơ̒ tản rư̒ng ngwiên xinh. Dủng nhơ chiḙ̂n kế kuố dôô̒ng chỉ Bỉ thư Hwiḙ̂n wí. Lêênh dêểnh Khưng mḙ̂ thẩi thâ̭t dḙp, ko̒n zư̭ zi̒n ản nhê̒w nét văn hwả dă̭c xắc. Dỏn dâ̒n tôi la̒ nṷ kươ̒i kuố Lỉ Xaw Mai – ngươ̒i kác chi̭ thôốch nhất bán, kẳi nẳm thăi thâ̭t chă̭t kuố nhửng ngươ̒i mêê̒nh chươ kă̭p kứ nhơ da̒ tư̒ng kwen
Thâ̭t ẩm tlôô̭ng, ẩm da̭!
"Homestay ớ rư̒ng”
Khể thâ̭t, cho dêểnh ka̭ ni̒ tôi chươ kỏ môô̭ch chiển di no̒ nhê̒w hảw hức va̒ thủ vi̭ nhơ chiển di Khưng. Chiḙ̂n tlo̒ pơ̭i dâ̒n tôi, Lỉ Văn Ngiḙ̂, Tlướng xỏm Khưng cho mắt: Ká xỏm kỏ 75 noóc nha̒, 364 nhân khấw. Tloong rỉ môô̭ch xổ hô̭ la̒ zi̭ch vṷ zu li̭ch homesaty, dó la̒ kác nha̒ Lỉ Văn Thu, Dă̭ng Văn Xwân, Dă̭ng Văn Nhất... Ớ ni eenh kỏ thế dêểnh, ớ la̭i bất kử nha̒ ngăi, ớ no eenh i ản dỏn tiếp bă̒ng xư chân thă̒nh, kới mớ, ớ tlêênh ni kứ kỏ kheéch dêểnh nha̒ la̒ bui lẳm, fấn khới lẳm.
Dâ̒n tôi xin ngí la̭i nha̒ ôông Lỉ Hô̒ng Xi la̒ ngươ̒i kỏ wi tỉn tloong xỏm, ôông Xi ản koi la̒ môô̭ch "fo xứ” khôổng kuố dôô̒ng ba̒w ngươ̒i Zaw nơi ni̒. Khâw bươ kơm thổlm ká chú nha̒ liê̒n kheéch kwâi ngô̒i bên bếp kúi bâ̭p bu̒ng, ẩm che̒ Shan twiết dươ̭m hương. Che̒ ni̒ ản cắch ớ kác kâl che̒ kố thṷ ha̒ng tlam năm thuối tlêênh boo̭ch khṷ Biê̒w rơ̒i ản xaw, tấm thew fương fáp kố chiê̒n, ka̭ng la̒ cho kâw chiḙ̂n zươ̭ kheéch va̒ chú thêm thân thiết. "Kác chủ wê̒l Khưng muô̒ ni̒ wa̒i dă̭c xán la̒ mâl khṷ ko̒n kỏ thử khác hiểm dươ̭c kỏ, dỏ la̒ kác kaa̒nh dô̒l ba̭t nga̒n hwa. Muô̒ ni̒ ko̒n kỏ ká nhửng bôông hwa che̒ kố thu tlẳng muốt, tinh khôi”. Kóp chiḙ̂n chung, Lỉ Xaw Mai chiê xé: wê̒l Khưng kác eenh ko̒n nhê̒w thử cho zu kheéch chái ngiḙ̂m nhơ môô̭ch xổ mỏn ăn chiê̒n thôổng thi̭t chuô, ka dô̒l, ra̭w hwắng, kơm roo̭ng... Nỏ chỉnh la̒ kác xán vâ̭t zo chính ngươ̒i zân tư̭ la̒, tư̭ xán xwất. Zu kheéch kỏ thế thăm hang ba̒ chổ Hwa̒ng Lan dớ iểng môô̭ch kâw chiḙ̂n dḙp wê̒l ti̒nh ngươ̒i. Thăm thủ, ngẳm ngỏ khṷ, rư̒ng hwang xơ, kác kon na̒ bơ̭c thang lo̭ xeenh mướt dang thi̒ kon mải. Khâw muô̒ hải, kác kon na̒ lḙ wa̒ng rư̭c muô̒ hwa kái thôốch mê ngươ̒i...
Bên bếp kúi bâ̭p bu̒ng tloong dêm ti̭nh lă̭ng, kâw chiḙ̂n wê̒l kuô̭c khôổng kuố ngươ̒i zân ớ ni vấn iên á zưởi tản rư̒ng kuố thṷ. Chiḙ̂n tlo̒ ku̒ng dâ̒n tôi we̒l chiḙ̂n zư̭ rư̒ng, Lỉ Văn ngiḙ̂ chiê xé: Bớ thơ̒i kác kṷ dêểnh chi̒ ni̒ dê̒w zwi chi̒ chiê̒n thôổng zư̭ rư̒ng kweenh la̒ng xỏm. Ớ Khưng ka̭ ni̒ vấn ko̒n nhửng kâl gô̭ kwỉ, kố thṷ ha̒ng tlăm năm thuối nhơ kâl cho̒ chí ớ dâ̒w xỏm dươ̒ng kỉnh hơn 2m, kâl dinh, kâl muô̒ng to 1 -2 mo̭l ôm ó tlô̭m... Ká kẳnh rư̒ng baw kwenh xỏm bớ ha̒ng tlăm năi chươ baw zơ̒ bi̭ xâm ha̭i.
Ôông Lỉ Hô̒ng Xi cho mắt thêm: Mo̭l Zaw la̒ ngươ̒i ớ rư̒ng cho rêênh rất ít na̒, fái zươ̭ baw rư̒ng. Khi̒ lâ̭p la̒ng dê̒w fái kỏ rư̒ng dớ kon ngơ̒i zươ̭ baw. Bớ ỉ thức rỉ ngươ̒i Zaw mắt zư̭ rư̒ng, kwán lỉ rư̒ng. Ka̭ ni̒ kỏ ảng khả to rơ̒i, dâ̒n tôi vấn hoo̭c thew dơ̒i hơ dớ zư̭ rư̒ng. Da̒ kỏ môô̭ch xổ xỏm Zaw ó zư̭ ản rư̒ng, chỉ kỏ xỏm no̒ ko̒n zư̭ ản rư̒ng mởi ko̒n zư̭ ản nét xươ kṷ.
"Bớ hơ dêểnh năi, tloong tất ká kác kuổn kheéch kố kuố ngươ̒i Zaw dê̒w ră̭i wê̒l da̭w lỉ zư̭ rư̒ng. Zư̭ rư̒ng chính la̒ zư̭ cho kon ngươ̒i, tôn tloo̭ng kuô̭c khôôngt kuố mêê̒nh. Kỏ rư̒ng kon ngươ̒i mởi tô̒n ta̭i ản nhơ kác kṷ xươ ră̭i kon chẩw "Xơn xwân dắc nhân” kỏ rư̒ng mởi kỏ mo̭l” – ôông Lỉ Văn Hi̒nh 70 thuối cho mắt thêm.
Chỉnh nhơ̒ ỏ rư̒ng, bán ngươ̒i Zaw tlêênh khṷ Biê̒w mởi iên lee̒nh, zư̭ ản nét văn hwả ngwiên xơ bớ dơ̒i hơ chiê̒n la̭i. Nhơ̒ kỏ rư̒ng, xỏm Khưng da̒ tlớ thee̒nh diếm dêểnh zu li̭ch kôô̭ng dôô̒ng hấp zâ̭n tlêênh bán dô̒ zu li̭ch tính. Wiḙ̂c ni̒ ản minh chửng kỏ ha̒ng tlăm lươ̭t zu kheéch tloong va̒ wa̒i nước wê̒l ha̒ng khảng. Kỏ zi̭p mo̭i ngươ̒i hắi wê̒l Khưng dớ môô̭ch bâ̭n ản "homestay ớ rư̒ng”, dớ thấi ản xư̭ thân thiḙ̂n kuố rư̒ng, kuố kom mo̭l ớ ni nhơ dâ̒n tôi da̒ ản chái ngiḙ̂m.
Ma̭nh Hu̒ng
Năm hoo̭c 2023 - 2024, Tlươ̒ng mâ̒m non Bắc Xơn, xa̭ Hu̒ng Xơn, hwiḙ̂n Kim Bôi kỏ 247 dét, chiê thă̒nh 11 nhỏm, lớp. Nha̒ tlươ̒ng kỏ 36 kản bô̭ kwán lỉ, zảw biên, nhân biên; 96,4% dét la̒ mo̭l zân tôô̭c Mươ̒ng pơ̭i zân tôô̭c Zaw. Pên keḙnh la̒ tốt kôông tác chăm xoóc, zaw zṷc dét kon thẻw dủng kwi di̭nh, nha̒ tlươ̒ng ko̒n ta̭w dẩw ẩn pơ̭i mô hi̒nh zi̒n zư̭, fát hwi bán xắc văn hwả Mươ̒ng.
Tơ̒ng kỏ ka̭ thew zoo̒ng thơ̒i zan, tư̒ nét văn hwả dă̭c xắc kuố zân tôô̭c Mươ̒ng ớ tlước ngwi kơ mai môô̭ch thất chwi̒ê̒n. Kôô̒ng pơ̭i ta̒n diḙ̂ fương tlong tính. Kấp wí, tlỉnh kwiê̒n hwiḙ̂n La̭c Xơn tliến khai zái fáp dôô̒ng bô̭ tí báw tô̒n pơ̭i fất hwi zi xán văn hwả (ZXVH).
Nểw nhơ Tân La̭c ản koi la̒ bu̒ng lo̭I kuố kải nôi văn hwả Mươ̒ng Hwa̒ Bi̒nh thi̒ xa̭ ớ Foong Fủ la̒ thú fú văn hwả Mươ̒ng kuố hwiḙ̂n Tân La̭c. La̒ng Mươ̒ng Lwi̭ Ái, xa̭ Foong Fủ - pu̒ng ko̒n lưw zư̭ ản hâ̒w nhơ ko̒n ngwiên bán foong tṷc tâ̭p kwản tloong tơ̒i khôổng kuố mo̭l Mươ̒ng Pi. Hwiḙ̂n Tân La̭c i ta̒ lươ̭ cho̭n xỏm Lwi̭ Ái tí xâi zư̭ng khôông zan báw tô̒n văn hwả zân tôô̭c Mươ̒ng. Hwiḙ̂n tang cheenh thú xư̭ kwan tâm úng hô̭ kuố tính, tê̒w pơ̭i ta̒n dơn bi̭ liên kwan xâi zư̭ng kwi hwă̭ch báw tô̒n khôông zan văn hwả Mươ̒ng tê̒w pơ̭i fát tliến ta̒n xán fấm zu li̭ch, kái thiḙ̂n tơ̒i khôổng mo̭l zân.
Tư̒ lâ̒n tô̭l eenh tloong ta̒n xư̭ kiḙ̂n văn hwả kuố tính, kuố hwiḙ̂n pơ̭i ớ khu mo̭l mươ̒ng Vôi, thi̭ tlẩn Pa Ha̒ng Dô̒i (La̭c Thwí) pơ̭i bai tlo̒ biên da̭w ta̒n tiết mṷc văn ngḙ̂. Khânh ni nhất, eenh tlư̭c tiếp biếw ziḙ̂n ớ Lḙ̂ khai hô̭i chuô̒ Tiên năm 2024, xa̭ Fủ Ngiḙ̂… Ngḙ̂ nhân Ưw tủ ko̒n éw thuối Ngwiḙ̂n Mă̭nh Twẩn ka̭ no̒ i tí la̭i cho ta̒n tôi ẩn tươ̭ng wê̒l môô̭ch ngḙ̂ xi̭ pui pé, tâm hwiết, ta̒i năng, kỏ tư̒ toỏng kóp tloong xưw tâ̒m, khôi fṷc pơ̭i báw tô̒n ta̒n zả tli̭ văn hwả zân tôô̭c.
Kôô̒ng pơ̭i lơ̭i thể wê̒l diê̒w kiḙ̂n tư̭ nhiên, zi tích li̭ch xứ, văn hwả, zănh lam thẳng kắnh, ta̒n năm kwa, hwiḙ̂n Kaw Foong i ta̒ tliến khai dôô̒ng bô̭ ta̒n zái fáp khai thác tiê̒m năng tí fát tliến zu li̭ch. Ban Chấp hă̒nh Dáng bô̭ hwiḙ̂n (khwả XXVII) ban hă̒nh Ngi̭ kwiết khổ 04-NQ/HU, ngă̒i 22/11/2017 wê̒l fát tliến zu li̭ch hwiḙ̂n zaw dwa̭n 2017 - 2020, di̭nh hưởng têểnh năm 2030.
Mai Châw la̒ hwiḙ̂n vuu̒ng kaw, nhêw zân tôô̭c khinh khôổng nhơ Thải, Mươ̒ng, Kinh, Zaw, Môông… Mối zân tôô̭c kỏ nét văn hwả riêng ta̭w rêênh xư̭ da za̭ng, dôô̭c dảw. Xác di̭nh ản thể meḙnh kuố diḙ̂ fương, hwiḙ̂n Mai Châw luôn kwan tâm báw tô̒n, zư̭ zi̒n va̒ fát hwi zả tli̭ văn hwả kác zân tôô̭c dớ văn hwả tlớ thee̒nh "do̒n nuô̒ng” fát chiến zu li̭ch, bớ rỉ fát chiến kinh tể – xa̭ hô̭i, nơơng kaw dơ̒i khôổng nhân zân.
