Căn cứ cách mạng Tu Lý - Hiền Lương: Nằm trên địa bàn 2 xã Tu Lý và Hiền Lương, huyện Đà Bắc. Đây là chiến khu cách mạng đầu tiên của tỉnh Hoà Bình được thành lập tháng 2/1945 với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng LLVT địa phương của tỉnh. Tại đây, tổ chức vũ trang đầu tiên chính thức ra mắt và hoạt động do đồng chí Vũ Thơ trực tiếp huấn luyện, sau 7 ngày (từ 16-22/2/1945) lớp học kết thúc, sau đó phong trào cách mạng trong vùng phát triển mạnh mẽ (trong tháng 4 và tháng 5 đã hình thành 3 đội tự vệ cứu quốc là: Giáp Thượng và Giáp Hạ do đồng chí Hà Văn Nông chỉ huy với 23 đội viên với 2 khẩu súng và gậy gộc, giáo mác; đội tự vệ dân tộc Dao ở Toàn Sơn do Triệu Phúc Lịch chỉ huy với 20 đội viên và đội tự vệ cứu quốc Hiền Lương do đồng chí Bình Huấn chỉ huy với 21 đội viên). Trong khởi nghĩa tháng 8/1945, lực lượng cách mạng chiến khu Tu Lý và Hiền Lương đã đóng vai trò quan trọng giành chính quyền ở tỉnh lỵ ngày 23/8/1945.

Căn cứ cách mạng Mường Diềm: Thuộc xã Hào Tráng, huyện Đà Bắc (nay đã bị ngập dưới lòng hồ sông Đà)(1) . Được Ban cán sự Đảng tỉnh Hoà Bình thành lập tháng 4/1945, với nhiệm vụ chủ yếu là xây dựng và huấn luyện lực lượng vũ trang cách mạng với 100 người, trang bị 50 súng trường, 2 đại liên, ở các làng trong Chiến khu đều lập được các tổ tự vệ cứu quốc từ 10 - 15 đội viên. Xây dựng thành công Chiến khu Mường Diềm là thắng lợi lớn của phong trào cách mạng ở Hòa Bình; lôi kéo được quan lang, có quần chúng nhân dân, có lực lượng vũ trang.

Căn cứ cách mạng Cao Phong - Thạch Yên: Thuộc 2 xã Cao Phong và Thạch Yên, huyện Kỳ Sơn (nay thuộc xã Yên Lập và Yên Thượng, huyện Cao Phong), được thành lập tháng 4/1945(2), có nhiệm vụ xây dựng và huấn luyện lực lượng vũ trang cách mạng với 30 tự vệ cứu quốc thị xã đưa vào làm nòng cốt. Kết thúc khóa huấn luyện, các học viên tỏa về các xóm, mỗi người tự lo tìm người vận động; tổ chức và huấn luyện một tiểu đội (đến tháng 7/1945 xây dựng được 30 tiểu đội tự vệ cứu quốc với hàng trăm đội viên). Thanh thế của Việt Minh đã động viên tinh thần cách mạng của nhân dân trong vùng; hỗ trợ đắc lực cho khởi nghĩa giành chính quyền tỉnh lỵ Hoà Bình thắng lợi vào ngày 23/8/1945.

Căn cứ cách mạng Mường Khói: Thuộc 2 xã Hoài ân và Hiếu Nghĩa (nay thuộc xã ân Nghĩa và Tân Mỹ, huyện Lạc Sơn), được thành lập sau Hội nghị tháng 4/1945 của Ban cán sự Đảng tỉnh Hòa Bình nhằm nối liền phong trào cách mạng Hòa Bình với Chiến khu Quỳnh Lưu, Ninh Bình, có nhiệm vụ xây dựng và huấn luyện lực lượng cách mạng ở địa phương. Tại Chiến khu đã xây dựng được 2 đội tự vệ cứu quốc, các tổ chức quần chúng cách mạng được hoạt động công khai. Cuối tháng 7/1945, Xứ uỷ Bắc Kỳ quyết định chọn Mường Lọt (thuộc chiến khu Mường Khói) để mở lớp huấn luyện quân sự. Lớp học được mang tên "Trường Sơn du kích kháng Nhật học hiệu” với 26 học viên là cán bộ lãnh đạo quân sự của các tỉnh: Sơn La, Hà Nam, Hà Đông, Sơn Tây, Hà Nội, Hòa Bình, Thái Bình do đồng chí Vương Thừa Vũ phụ trách.

Đến tháng 8/1945, lực lượng chính trị và lực lượng vũ trang cách mạng tỉnh Hòa Bình phát triển mạnh mẽ, nhất là ở vùng nông thôn Mai Đà, Lương Sơn, Kỳ Sơn, huyện Lạc Thủy, phố Vãng, huyện Mai Châu, thị trấn Vụ Bản, thị xã Hòa Bình và Châu Lạc Thủy.

(Còn nữa)

(1), (2): Theo Kỷ yếu ảnh "Lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Hòa Bình 60 năm xây dựng chiến đấu và trưởng thành (16/8/1947 - 16/8/2007)”.