Ở một vùng đất được biết đến là cái nôi của gà thả đồi, na ngọt, chè sạch…, Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm” (OCOP) từng được kỳ vọng sẽ mở ra cánh cửa để nông dân đi vào kinh tế thị trường. Nhưng khi đi sâu vào từng xã, từng hợp tác xã (HTX), từng sản phẩm, bức tranh OCOP ở huyện Lạc Thủy lại hiện ra những gam xám: Có xã chưa có nổi một sản phẩm OCOP; hoặc có nhưng đã hết thời hạn công nhận.

Theo số liệu thống kê của UBND huyện Lạc Thuỷ, toàn huyện đang quản lý và phát triển 23 sản phẩm OCOP, trong đó có 2 sản phẩm đạt hạng 5 sao, 4 sản phẩm 4 sao và 17 sản phẩm 3 sao. Các mặt hàng     tiêu biểu gồm: gà  Lạc Thủy, chè Sông Bôi, na Đồng Tâm, mật ong Hưng Thi…

Một số HTX đã biết cách xây dựng chuỗi giá trị, từ sản xuất, sơ chế, truy xuất nguồn gốc, bao bì, thương hiệu. Đó là điều kiện tiên quyết để các sản phẩm OCOP sống được trên thị trường, không chỉ để trưng bày trong hội chợ.

Tuy nhiên, đi ngược lại với ánh hào quang của vài sản phẩm nổi bật, nhiều vùng nông thôn ở Lạc Thủy đang chật vật tìm chỗ đứng cho sản vật bản địa của mình.

Theo báo cáo của UBND huyện, đến nay, xã Yên Bồng chưa có bất kỳ sản phẩm OCOP nào được đánh giá, phân hạng. Một số xã khác có sản phẩm đã được công nhận trước đây, nhưng đã hết hạn đánh giá lại, không đạt yêu cầu tái xếp hạng, hoặc rơi vào tình trạng "OCOP treo”: sản phẩm có nhưng chưa có tổ chức chủ trì xây dựng chuỗi, thiếu mã vùng nguyên liệu, chưa chuẩn hóa bao bì, không xuất hiện trên sàn thương mại điện tử…

"Tôi không biết na ở thôn Đồng Bong còn được công nhận là OCOP hay không. Vì không thấy nhắc tới nữa. Sản lượng vẫn có, chất lượng vẫn ổn, nhưng đầu ra thì cứ phập phù” - anh Quang, một chủ vườn na ở xã Đồng Tâm chia sẻ.

Trước thực tế nêu trên, theo đồng chí Phó Chủ tịch UBND huyện Hoàng Thị Thu Hằng, Lạc Thủy xác định rõ giai đoạn tới, Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm” cần được tổ chức triển khai hiệu quả, bài bản hơn, trong đó, vai trò chủ thể của các sản phẩm OCOP cần được khẳng định, nhất là trong nâng chất và thẩm định xếp hạng sản phẩm. 

Kế hoạch huyện Lạc Thuỷ đặt ra trong các tháng cuối năm 2025 là "chuẩn hóa ít nhất 2 sản phẩm OCOP cấp tỉnh trở lên”, đồng thời tập trung hỗ trợ các xã chưa có sản phẩm OCOP xây dựng thương hiệu bài bản. Để hiện thực mục tiêu này, cũng theo đồng chí Phó Chủ tịch UBND huyện, trước hết, Lạc Thuỷ rà soát lại toàn bộ sản phẩm OCOP đã được công nhận, đánh giá khả năng nâng hạng hoặc tái xếp hạng đối với những sản phẩm đã hết hiệu lực. Song song đó, các xã chưa có sản phẩm OCOP cần được "gọi tên” đặc sản bản địa, được hỗ trợ xây dựng chuỗi giá trị từ đầu. Việc chuẩn hóa bao bì, nhãn mác, mã vùng trồng, truy xuất nguồn gốc cũng cần được đẩy mạnh, bởi đây là điều kiện bắt buộc nếu muốn tiến tới xếp hạng 4 - 5 sao. Huyện cũng cần hỗ trợ các chủ thể OCOP tiếp cận thị trường qua sàn thương mại điện tử, tăng cường quảng bá sản phẩm qua hội chợ, truyền thông và liên kết tiêu thụ với doanh nghiệp. Về lâu dài, sự bền vững của OCOP sẽ phụ thuộc vào năng lực của các HTX, doanh nghiệp nông nghiệp và cả quyết tâm chính trị từ cơ sở.

Trong bộ tiêu chí xã nông thôn mới nâng cao năm 2025, tiêu chí số 13 - tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn - đang là một trong những "nút thắt” lớn nhất. Phần lớn các xã chưa đáp ứng được các yêu cầu về sản phẩm chủ lực, liên kết sản xuất, thương mại điện tử hay mã số vùng nguyên liệu. Chính vì vậy, nếu muốn có xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao trong thời gian tới, việc tháo gỡ những vướng mắc liên quan đến chương trình OCOP là nhiệm vụ Lạc Thuỷ không thể chậm trễ.