Chúng tôi có dịp đến thăm bà Bùi Thị Sấu, xóm Mè, xã Yên Quang (Kỳ Sơn). Bà Sấu sinh năm 1922, quê ở Ba Vì - Sơn Tây. Khi trưởng thành, bà kết hôn với ông Bùi Văn Mong. Năm 1949, ông Mong hy sinh trong kháng chiến chống Pháp khi bà Sấu đang mang thai người con Bùi Văn ánh. Đến năm 1953, bà Sấu tái giá với ông Nguyễn Văn Con và cùng gia đình chồng sơ tán lên xã Yên Quang sinh sống. Bà sinh thêm được 4 người con. Năm 1968, chàng trai Bùi Văn ánh tình nguyện lên đường nhập ngũ, năm 1970 hy sinh khi chiến đấu ở mặt trận phía Nam… Năm 2015, bà Bùi Thị Sấu vinh dự được Nhà nước phong tặng danh hiệu Mẹ Việt Nam anh hùng. Năm nay, Mẹ Sấu đã bước sang tuổi 96, sức yếu, trí nhớ không còn minh mẫn nhưng khi cầm tấm ảnh người con trai cả trên tay, khóe mắt Mẹ rưng rưng dòng lệ. Mẹ chỉ mong muốn được đưa con về quê hương nhưng mong mỏi đó mẹ cũng chỉ ấp ủ trong lòng…

Mẹ Việt Nam anh hùng Bùi Thị Sấu, xóm Mè, xã Yên Quang(Kỳ Sơn) mong muốn tìm mộ con trai là liệt sỹ Bùi Văn Ánh hy sinh ở mặt trận phía Nam.

Mẹ Việt Nam anh hùng Bùi Thị Chửng ở xóm Đồi Chai, xã ân Nghĩa, huyện Lạc Sơn cũng có nỗi đau như vậy. Mẹ Chửng có con trai duy nhất là liệt sỹ Bùi Văn Tạch, sinh năm 1950. Năm 1971, cuộc kháng chiến chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt nhất, Bùi Văn Tạch xung phong lên đường nhập ngũ khi vừa cưới vợ được 1 tháng. Tham gia chiến đấu tại chiến trường Quảng Trị, năm 1972, Bùi Văn Tạch đã anh dũng hy sinh. Mẹ Bùi Thị Chửng năm nay đã gần 100 tuổi. Nhiều năm nay mẹ được người cháu ruột phụng dưỡng. Được sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, chính quyền địa phương và đặc biệt là danh hiệu cao quý Mẹ Việt Nam anh hùng chính là nguồn động viên, an ủi lớn để xoa dịu nỗi đau của mẹ. Duy chỉ có điều mẹ luôn trăn trở là chưa tìm được hài cốt của con để thắp lên nén hương tưởng nhớ…

Niềm trăn trở của mẹ Bùi Thị Sấu, Bùi Thị Chửng cũng là nỗi đau của biết bao gia đình, người thân khi chưa tìm thấy hoặc chưa chuyển được mộ của người thân về với mảnh đất quê hương. Theo số liệu từ Hội Hỗ trợ gia đình liệt sỹ, trong cuộc kháng chiến vĩ đại, đấu tranh giải phóng đất nước và làm nghĩa vụ quốc tế, tỉnh ta có gần 30.000 con em các dân tộc lên đường nhập ngũ. Gần 6.000 người con ưu tú của quê hương đã chiến đấu, anh dũng hy sinh ở khắp các chiến trường trong nước và hai nước bạn Lào- Campuchia. Trong đó, liệt sỹ chống Pháp trên 400 người, chống Mỹ gần 3.000 người; bảo vệ Tổ quốc gần 2.500 người; có 8 liệt sỹ là anh hùng LLVT nhân dân. Số liệt sỹ chưa biết nơi an táng phần lớn hy sinh ở chiến trường biên giới, hải đảo, từ phía Bắc đến biên giới Tây Nam của Tổ quốc. Toàn tỉnh có trên 3.000 mộ nhưng chiếm tới 93% số mộ ở các nghĩa trang liệt sỹ chưa biết tên.

Đồng chí Bùi Tuấn Hải, Chủ tịch Hội hỗ trợ gia đình liệt sỹ tỉnh cho biết: Công tác tìm mộ liệt sỹ luôn được Đảng, Nhà nước và tỉnh quan tâm, chỉ đạo thông qua việc banh hành Chỉ thị số 24-CT/TW ngày 15/5/2013 của Bộ Chính trị; Quyết định số 1237/QĐ-TTg, ngày 27/7/2013 của Thủ tướng Chính phủ; Tỉnh ủy ban hành Chỉ thị số 25-CT/TU ngày 18/3/2014 và thành lập Ban chỉ đạo thực hiện Đề án 1237 tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ của tỉnh để triển khai thực hiện. Tuy vậy, khó khăn trong việc tìm kiếm, quy tập hài cốt liệt sỹ là qua tổng hợp các chương trình điều tra về mộ liệt sỹ, có trên 1.600 liệt sỹ là biết nơi an táng nhưng mới chiếm 1/5 trong tổng số liệt sỹ (trong đó có trên 200 liệt sỹ có sơ đồ mộ chí an táng ban đầu, số này đã được quy tập về nghĩa trang liệt sỹ). Vì vậy, việc đi tìm mộ liệt sỹ là hết sức khó khăn và vô cùng nan giải. Bên cạnh đó, do tính chất ác liệt của chiến tranh mà thông tin về các liệt sỹ rất phân tán. Có nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều cơ quan quản lý có nơi còn lưu trữ được hồ sơ nhưng nhiều nơi đã bị thất lạc. Cán bộ quản lý về công tác này không chuyên sâu, thường hay thay đổi...

Chiến tranh đã lùi xa trên 40 năm đối với kháng chiến chống Mỹ nên địa hình, địa vật biến dạng, có nơi núi non hiểm trở... nên việc xác định tọa độ, vị trí mộ gặp nhiều khó khăn, bất cập. Có 4.078 liệt sỹ không còn thân nhân như: Bố, mẹ, vợ, chồng, con, là người có công nuôi dưỡng, chiếm 4/5 tổng số liệt sỹ. Số này chủ yếu là nhờ người thờ cúng liệt sỹ chăm lo, phần lớn họ sống ở nông thôn, làm nghề thuần nông, đời sống kinh tế khó khăn, chưa có điều kiện để tìm kiếm hài cốt hoặc xác định danh tính liệt sỹ của gia đình mình...

ông Bùi Tuấn Hải trăn trở: Là người lính từng chiến đấu trong những năm tháng chiến tranh ác liệt của thời kỳ chống Mỹ, lúc nào tôi cũng đau đáu nhớ về đồng đội, hồi tưởng lại ký ức chiến tranh, gian khổ ác liệt đã qua. Không ai bảo ai nhưng chúng tôi đều có chung nguyện vọng về chiến trường xưa để tìm đồng đội. Trước khi thành lập Hội Hỗ trợ gia đình liệt sỹ của tỉnh, tôi cùng một số anh em đã nhen nhóm thành lập Ban liên lạc của Tiểu đoàn 647. Năm 2011, 2012 tổ chức 2 đợt đi tìm mộ và tri ân đồng đội tại chiến trường Tây Nguyên và đã tìm được danh sách 369 liệt sỹ. Số liệt sỹ này đang được quản lý trong sổ vàng truyền thống của Sư đoàn 10, Quân đoàn 3 và Sở LĐ- TB & XH các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Quảng Trị. Về phần mộ có 233 mộ liệt sỹ, số liệt sỹ này đã được xác định có mộ thực tế ở các nghĩa trang Kon Tum, Gia Lai, Đăk Lăk, Quảng Trị. Khi Hội Hỗ trợ gia đình liệt sỹ ra đời, Hội phối hợp chặt chẽ với Ban liên lạc cùng gia đình và nơi quản lý liệt sỹ vừa gián tiếp, vừa trực tiếp, hầu hết là trực tiếp đã đưa được hơn 10 hài cốt của đồng đội về an táng tại nghĩa trang quê nhà. Riêng 2 liệt sỹ Hoàng Văn Xuân, Bùi Văn En đang ngự tại nghĩa trang Kon Tum, Hội và Ban liên lạc đã hướng dẫn và đưa được thân nhân của gia đình vào tận nơi để thắp hương cho đồng đội.

Đồng chí Nguyễn Quang Huy, Phó trưởng phòng Người có công (Sở LĐ-TB &XH) cho biết: Việc tìm kiếm, cất bốc hài cốt liệt sỹ về nghĩa trang để chăm lo mộ phần là chủ trương, chính sách lớn của Đảng và Nhà nước và của tỉnh góp phần xoa dịu nỗi đau do chiến tranh để lại. Thực hiện Kế hoạch của Cục Người có công (Bộ LĐ-TB &XH), Sở LĐ-TB &XH đã tiến hành rà soát và lấy thông tin về mộ, tên thân nhân người lấy mẫu sinh phẩm 5.810 thân nhân liệt sỹ (mẹ, cậu, dì, chị gái mẹ liệt sỹ…) để thời gian tới, Cục Người có công sẽ căn cứ vào danh sách đó lấy mẫu sinh phẩm đưa vào ngân hàng gen phục vụ cho công tác tìm, xác định mộ liệt sỹ sau này. Đây là một trong những việc làm cần thiết vì những người thân liệt sỹ không còn nhiều, đặc biệt là thời kỳ kháng chiến chống Pháp.

                                                                                  Hương Lan