Chương trình "Mỗi xã một sản phẩm" (OCOP) đã và đang trở thành hướng đi hiệu quả góp phần xây dựng nông thôn mới (NTM). Tuy nhiên, thực tế tại nhiều địa phương cho thấy không ít sản phẩm OCOP sau 3 năm không còn đủ tiêu chuẩn để đánh giá lại hoặc không giữ được thương hiệu như ban đầu. Có nhiều nguyên nhân như vùng nguyên liệu không ổn định, quy trình sản xuất chưa đảm bảo... Với quyết tâm nâng cao giá trị nông sản địa phương và giữ gìn, phát huy bản sắc văn hoá, huyện Mai Châu có nhiều cách làm sáng tạo nhằm xây dựng sản phẩm OCOP dựa trên đặc sảng địa phương.

Nhận thấy tiềm năng lớn từ cây dược liệu cùng niềm đam mê với những bài thuốc Nam, chị Hà Thị Lệ ở xã Mai Hịch - một cán bộ UBND xã Bao La đã quyết định nghỉ việc để chuyên tâm với nghề trồng dược liệu và bốc thuốc Nam. Tận dụng lợi thế về nguồn nguyên liệu dồi dào tại địa phương, chị Lệ đã nghiên cứu và phát huy các bài thuốc dân gian để bào chế sản phẩm hỗ trợ chăm sóc sức khỏe cao trà Thành Ngạnh. Sản phẩm được cơ quan chức năng chứng nhận có tác dụng thanh nhiệt, giải độc, mát gan, lợi mật và được công nhận là sản phẩm OCOP 3 sao. Nhằm chuẩn hóa quy trình sản xuất, chị Lệ đã thành lập Hợp tác xã (HTX) Hương Xuân chuyên thu mua, sơ chế, bào chế các loại thảo dược, góp phần bảo tồn nguồn nguyên liệu quý và giữ gìn các bài thuốc Nam truyền thống.

Chị Hà Thị Lệ, Giám đốc HTX Hương Xuân cho biết: Việc sử dụng tri thức dân gian để bào chế các bài thuốc Nam chữa bệnh là một hướng đi đã có từ lâu trong y học. Các bài thuốc dân gian của đồng bào dân tộc truyền đời qua bao thế hệ và thực tế đã chứng minh được hiệu quả. Từ những tri thức đó kết hợp các nghiên cứu khoa học, tôi đã bào chế loại cao thảo dược chiết xuất từ cây Thành Ngạnh. Loại cây này có sẵn tại địa phương và từ lâu được người dân sử dụng như một phương thuốc thanh nhiệt, giải độc. Sau khi nghiên cứu kỹ, hợp tác xã HTX đã ứng dụng khoa học - công nghệ để chuyển từ cây, lá Thành Ngạnh thô thành cao dược liệu hoàn toàn tự nhiên, đảm bảo an toàn thực phẩm, đồng thời giữ nét riêng biệt của sản phẩm truyền thống. 

Huyện Mai Châu hiện có 18 sản phẩm được chuẩn hoá và chứng nhận OCOP từ các đặc sản địa phương. Mỗi sản phẩm là sự nỗ lực vươn lên của người dân vùng cao, vùng đồng bào dân tộc thiểu số trong hành trình khẳng định thương hiệu. Từ hành trình ấy, vấn đề định danh sản phẩm nông sản hàng hoá được người dân chú trọng, tư duy sản xuất thay đổi từ tập quán sang tiêu chuẩn, từ "làm để sử dụng" sang "làm để đáp ứng nhu cầu thị trường". Cùng với đó, mô hình liên kết nông dân - HTX - doanh nghiệp không còn là lý thuyết mà đăng chứng minh được hiệu quả thông qua chuỗi liên kết sản xuất: nông dân cung cấp nguyên liệu đầu vào, nguồn nhân lực; HTX, doanh nghiệp bao tiêu sản phẩm, đưa sản phẩm ra thị trường. 

Bà Vì Thị Oanh, Giám đốc HTX Dệt thổ cẩm và dịch vụ du lịch Chiềng Châu, xã Chiềng Châu cho biết: Dệt thổ cẩm là nghề truyền thống lâu đời của phụ nữ Thái Mai Châu. Tuy nhiên, đã từng có giai đoạn nghề này bị mai một do sản phẩm thuần tuý là vải thô phục vụ nhu cầu may mặc trong cộng đồng. Phát huy truyền thống, kết hợp nghiên cứu thị trường, HTX đã sáng tạo thêm nhiều sản phẩm mới trên nền tảng hoa văn thổ cẩm của nghề dệt cũ như: túi xách, ví, ba lô, đồ thủ công mỹ nghệ... Qua đó làm sống dậy tinh hoa, giá trị thổ cẩm Thái Mai Châu. Hiện nay, HTX có 2 sản phẩm OCOP 3 sao dựa trên nghề dệt thổ cẩm truyền thống. 

Điều đặc biệt, hầu hết các sản phẩm OCOP của huyện Mai Châu đều mang đậm hồn cốt, truyền thống văn hoá dân tộc, đặc sản địa phương như: thổ cẩm, đồ thủ công mỹ nghệ, rượu men lá Mai Hạ... Những sản phẩm này được chú trọng về chất lượng, mẫu mã và kết nối chặt chẽ với du lịch. Từ đó, giá trị sản phẩm được nâng cao, tạo việc làm ổn định, mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho người dân.

Đồng chí Ngần Văn Toàn, Phó Trưởng phòng Nông nghiệp và Môi trường huyện Mai Châu cho biết: Việc xây dựng sản phẩm OCOP từ đặc sản địa phương không chỉ là bước đi chiến lược trong phát triển kinh tế nông thôn, mà còn là cách thiết thực để giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Chính vì vậy, huyện tiếp tục huy động sự vào cuộc của chính quyền, doanh nghiệp và người dân; đồng thời khai thác hiệu quả các nguồn lực để tạo nền tảng vững chắc cho việc xây dựng những sản phẩm OCOP đạt chuẩn, chất lượng cao và có khả năng phát triển bền vững.