Rượu cần không chỉ là thức uống, mà còn là biểu tượng văn hóa ẩm thực của người Mường Hòa Bình. Rượu cần được dùng trong những lễ hội truyền thống, nghi lễ cúng bản, là thức uống kết nối cộng đồng, thể hiện sự hiếu khách, thân tình của người dân xứ Mường. Ở xã Ân Nghĩa, huyện Lạc Sơn có một địa chỉ được nhiều người biết đến khi nhắc tới rượu cần, đó là cơ sở sản xuất rượu cần Mường Khói của ông Bùi Văn Hảo. Cùng với gìn giữ nghề truyền thống, cơ sở còn trở thành điểm sáng trong phát triển kinh tế nông thôn, tạo việc làm cho lao động địa phương, góp phần khẳng định thương hiệu rượu cần Mường trên thị trường.

Cơ sở sản xuất rượu cần Mường Khói được ông Bùi Văn Hảo khởi dựng từ năm 2002, ban đầu là một mô hình nhỏ tại gia, sản xuất phục vụ trong xã, trong huyện. Sinh ra trong gia đình có nghề nấu rượu cần lâu đời, ông Hảo luôn tâm niệm "không để nghề cổ truyền của người Mường mai một, phải làm cho nó sống dậy bằng cả tâm huyết và sự tử tế”.

Hơn 20 năm qua, ông Hảo không ngừng tìm tòi, cải tiến công thức nấu rượu. Rượu cần Mường Khói được làm hoàn toàn thủ công từ gạo nếp nương và men thảo dược với nhiều loại như vỏ quế, lá ổi, rễ cây thuốc... Quá trình ủ và lên men kéo dài hàng tuần, rượu được đóng vào bình gốm, bảo quản cẩn thận trước khi đưa ra thị trường. Năm 2022, được sự quan tâm, hỗ trợ của chính quyền xã Ân Nghĩa và huyện Lạc Sơn, ông Hảo chính thức thành lập cơ sở sản xuất rượu cần Mường Khói, đăng ký nhãn hiệu và tham gia Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP). Sản phẩm được công nhận OCOP 3 sao, tạo bước ngoặt lớn cho thương hiệu rượu cần của quê hương.

Hiện nay, mỗi tháng cơ sở của ông Hảo sản xuất trên 1.000 bình rượu cần, cao điểm vào dịp lễ, Tết có thể tăng gấp rưỡi. Rượu được tiêu thụ tại Hòa Bình và đặt hàng qua mạng, phân phối đi nhiều tỉnh, thành phố như Hà Nội, Ninh Bình, Hải Phòng, Bắc Giang… Với giá bán bình quân từ 100.000 - 150.000 đồng/bình (tùy loại), cơ sở đạt doanh thu trên 100 triệu đồng/tháng, là một trong những mô hình sản xuất thủ công đạt hiệu quả kinh tế cao ở địa phương. Cơ sở duy trì thường xuyên 6 - 7 lao động địa phương, chủ yếu là phụ nữ và người trung niên, thu nhập ổn định từ 6 - 8 triệu đồng/người/tháng. Bên cạnh đó, ông Hảo còn hướng dẫn kỹ thuật cho một số hộ trong xóm có nhu cầu học nghề, từng bước nhân rộng nghề nấu rượu truyền thống.

Điều đặc biệt khiến rượu cần Mường Khói có vị riêng là nhờ cách thức sản xuất cổ truyền kết hợp với tiêu chuẩn vệ sinh an toàn hiện đại. Mỗi bình rượu không chỉ là sản phẩm thương mại, mà là một "đại sứ văn hóa” của người Mường. Hương vị dịu nhẹ, hậu ngọt, thơm mùi gạo và men rừng, đó là những gì người dùng nhớ mãi khi thưởng thức.

Chia sẻ về mong muốn trong tương lai, ông Bùi Văn Hảo cho biết: "Tôi không chỉ muốn bán rượu, mà muốn giới thiệu cả văn hóa người Mường qua sản phẩm. Rượu cần là thức uống truyền thống không thể thiếu trong lễ hội, cưới hỏi, mừng nhà mới, mừng lúa mới… Sắp tới, tôi mong được hỗ trợ xây dựng một khu trải nghiệm nấu rượu, đón khách du lịch đến tham quan, tìm hiểu và thưởng thức. Vừa giữ nghề vừa phát triển du lịch cộng đồng, đó là hướng đi bền vững”.

Hiện ông Hảo tích cực đăng ký bản quyền thương hiệu, hoàn thiện các tiêu chí để hướng tới đánh giá lại sản phẩm OCOP đạt chuẩn cao hơn. Ông cũng đề xuất được hỗ trợ bố trí mặt bằng quảng bá, gian trưng bày tại các điểm du lịch trong huyện để kết nối trực tiếp với du khách. Theo đánh giá của chính quyền xã, cơ sở sản xuất rượu cần Mường Khói là mô hình sản xuất, kinh doanh hiệu quả, góp phần tích cực bảo tồn văn hóa truyền thống của đồng bào Mường.

Đồng chí Bùi Văn Nguyên, Chủ tịch UBND xã Ân Nghĩa chia sẻ: "Chúng tôi rất trân trọng những mô hình như cơ sở rượu cần Mường Khói, giúp mang lại thu nhập cho người dân, đồng thời khẳng định bản sắc văn hóa Mường. Xã tiếp tục hỗ trợ ông Hảo trong việc mở rộng quy mô, cải tiến mẫu mã, kết nối với du lịch cộng đồng để tạo thành chuỗi giá trị”.

Trong bối cảnh đẩy mạnh xây dựng nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu, các mô hình sản xuất gắn với bản sắc và nguồn lực địa phương như rượu cần Mường Khói được kỳ vọng lan tỏa, góp phần phát triển kinh tế và làm giàu bản sắc văn hóa.