Đến nhà văn hóa xã Mông Hóa vào những ngày cuối năm, chúng tôi gặp nghệ nhân Nguyễn Thị Lệ Sinh đang hướng dẫn các thành viên trong đội chiêng xóm Dụ 6 tập luyện để biểu diễn trong dịp lễ hội sắp tới. Thoạt nhìn ít ai nghĩ rằng bà đã gần bước qua tuổi 65. Đôi tay nhẹ nhàng, thuần thục từng động tác, chỉ dẫn cho từng người đánh chiêng sao cho chuẩn, lực phải thế nào để âm được vang. Bà Sinh tâm sự: Đội chiêng xóm Dụ 6 được thành lập từ năm 2010 với 12 thành viên chính, xuất phát từ lòng yêu mến của nhân dân trong xóm đối với loại nhạc cụ dân tộc này. Tiếng chiêng âm vang trong mỗi bản, làng đã quen thuộc, gần gũi, gắn liền với tâm hồn và đời sống văn hóa tinh thần của bà con nơi đây. Trong ngày Tết cổ truyền, lễ hội đầu xuân, ngày vui của bản, làng, dòng họ hay những chương trình văn hóa, văn nghệ… của đồng bào Mường nơi đây đều không thể thiếu những âm thanh trầm bổng, ngân vang của chiêng.

Cách đây 2 năm, chị Nguyễn Thị Phương Thảo, sinh năm 1991, trú tại xóm Dụ 6, xã Mông Hóa mới biết đánh chiêng một cách bài bản. "Từ trước đến nay, tôi chỉ biết chiêng qua lời dạy, truyền miệng của ông bà, cha mẹ. Chỉ sau khi được các cô, các chị trong đội chiêng của xóm chỉ dạy, tôi mới hiểu thêm nhiều câu chuyện gắn liền với văn hóa chiêng cũng như cách thức sử dụng một cách đầy đủ nhất. Từ ngày biết đánh, tôi tìm thấy niềm đam mê, yêu thích của mình đối với loại nhạc cụ dân tộc này.” Chị Thảo chia sẻ.

Người Mường ở Kỳ Sơn hiện nay vẫn lưu giữ được những nét văn hóa đặc trưng của dân tộc như: Chiêng, Mo Mường, hát đúm… Tuy nhiên, công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa dân tộc của huyện Kỳ Sơn đang gặp những thách thức. Nguyên nhân do sự tác động giao thoa giữa đời sống hiện đại nên nhiều nét văn hóa truyền thống đang đứng trước nguy cơ mai một, phần lớn các giá trị văn hóa được truyền miệng. Ngoài ra, một bộ phận nhân dân, đặc biệt là giới trẻ chưa quan tâm đến những hoạt động văn hóa dân tộc. Trước thực trạng đó, trong những năm qua, nhằm quán triệt cho người dân nhận thức sâu sắc chủ trương "Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội” và để nét đẹp văn hóa không bị mai một theo thời gian, công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa Mường luôn được huyện Kỳ Sơn quan tâm.

Việc bảo tồn văn hóa chiêng được triển khai có hiệu quả. Hiện nay toàn huyện có 26 đội chiêng với trên 300 nghệ nhân, hoạt động chủ yếu trong các dịp lễ, tết, sự kiện quan trọng của huyện và tỉnh. Từ năm 2012 đến nay, huyện đã mở được nhiều lớp truyền dạy chiêng cho hơn 200 nghệ nhân trên địa bàn. Hiện tại, huyện đang lưu trữ được 26 bộ chiêng và hơn 500 chiếc chiêng.

Bà Đinh Thị Bích Đàm, Phó trưởng phòng Văn hóa huyện Kỳ Sơn cho biết: Huyện đã tổ chức một số hoạt động như tiến hành khảo sát, rà soát, đánh giá thực trạng văn hóa Mường tại các làng, bản trên địa bàn để có phương án bảo tồn cụ thể. Vào các dịp lễ, tết cổ truyền, đặc biệt là dịp Hội Xuân diễn ra vào tháng giêng hàng năm, huyện đã tổ chức nhiều hoạt động văn hóa, văn nghệ để bảo tồn các làn điệu dân ca, dân vũ của đồng bào dân tộc Mường hoặc tổ chức các trò chơi dân gian như ném còn, đánh mảng, đẩy gậy, đánh đu… Thông qua đó, người già, các vị trưởng bản có thể truyền đạt cho thế hệ trẻ những nét đẹp của dân tộc Mường qua tiếng nói, trang phục... Ngoài ra, huyện chú trọng tuyên truyền sâu rộng đến nhân dân, nhất là lớp trẻ để họ hiểu, gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình.

Thời gian tới, phòng Văn hóa huyện Kỳ Sơn dự kiến sẽ đề xuất xây dựng kế hoạch bảo tồn và phát huy văn hóa Mường cho thế hệ trẻ, lồng ghép nhiều hoạt động giáo dục thiết thực trong đời sống xã hội. Gìn giữ và phát huy giá trị truyền thống văn hóa Mường luôn là nhiệm vụ trọng tâm, song hành cùng nỗ lực cải thiện đời sống đồng bào dân tộc.

                                             Đồng Hương