Tổng thống Mỹ Donald Trump phát biểu tại Nhà Trắng.

Giáo sư Wang Zhen, Phó Viện trưởng, Viện Nghiên cứu Quan hệ Quốc tế, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Thượng Hải bình luận mới đây trên trang web China-US Focus rằng, sự hiểu biết mơ hồ và sai lầm của chính quyền Trump về lợi ích và mối đe dọa quốc gia không những không giải quyết được các thách thức trong nước mà còn đưa nước Mỹ đi sai hướng. Ông Zhen chỉ ra ít nhất bốn "sự không phù hợp" nghiêm trọng trong chiến lược toàn cầu hiện tại của Washington.

Thứ nhất, khoảng cách giữa tham vọng và thực lực: Sự bất cân xứng đầu tiên nằm ở khoảng cách giữa ý định và năng lực thực tế của chính quyền Trump. Bản chất của khái niệm "Đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại" (MAGA) là duy trì sự thống trị toàn cầu của Mỹ. Mặc dù chính sách đối ngoại có yếu tố biệt lập, Tổng thống Trump chưa bao giờ che giấu ý định tiếp tục "quyền lãnh đạo toàn cầu" cứng rắn. Tuy nhiên, trên thực tế, Mỹ ngày càng không thể làm như vậy.

Tổng thống Trump có thể đã nhận ra những hạn chế này nên đã thúc đẩy việc từ bỏ hỗ trợ bổ sung cho Ukraine và yêu cầu các đồng minh tăng chi tiêu quân sự để giảm nghĩa vụ quốc tế của Mỹ. Tuy nhiên, những điều chỉnh chính sách nhỏ lẻ này không thể đảo ngược sự mất cân bằng cơ bản. Hiệu suất thực tế từ các hành động của Mỹ trong việc xử lý lệnh ngừng bắn Gaza, thỏa thuận Nga - Ukraine, khủng hoảng Biển Đỏ và cuộc chiến thuế quan đã chứng minh rằng chính quyền Trump đánh giá quá cao năng lực chính sách đối ngoại của nước mình.

Thứ hai, phương tiện ngược với mục tiêu:Sự không phù hợp thứ hai xuất hiện giữa nguyện vọng và phương tiện thực hiện. Ngoại giao thường là sự mở rộng của chính trị trong nước, do đó động lực cơ bản của ngoại giao Mỹ thời Trump phải xuất phát từ thiết kế MAGA. Thế nhưng, cách thức chính quyền Trump theo đuổi mục tiêu lại mang lại kết quả ngược lại - không những không khiến nước Mỹ vĩ đại trở lại mà còn gây tổn hại đến lợi ích cơ bản của Mỹ.

Sau khi ông Trump trở lại Nhà Trắng, Mỹ đã rút khỏi một loạt tổ chức quốc tế. Sự thoái lui và bất nhất giữa lời nói và hành động đã làm suy yếu đáng kể uy tín và quyền lực mềm của Mỹ trong cộng đồng quốc tế. Đặc biệt, ngày 2/4 được Tổng thống Trump gọi là "Ngày Giải phóng" - khi cuộc chiến thuế quan nổ ra - đánh dấu việc từ bỏ trực tiếp các quy tắc thương mại tự do toàn cầu đã hình thành từ sau Thế chiến II.

Điều nghịch lý là với tư cách quốc gia công nghiệp hóa quan trọng nhất sau Thế chiến II, Mỹ chính là bên hưởng lợi lớn nhất từ hệ thống thương mại tự do toàn cầu. Việc phớt lờ các quy tắc thương mại quốc tế và áp thuế quan đối với mọi quốc gia không giải quyết được các vấn đề kinh tế xã hội mà Mỹ phải đối mặt, mà chỉ khiến bản thân Mỹ trở thành "mục tiêu" của cộng đồng quốc tế.

Thứ ba, nhận thức lỗi thời về thế giới hiện đại:Sự bất cân xứng thứ ba thể hiện qua việc dường như chính quyền Trump có nhận thức lỗi thời về các vấn đề quốc tế so với xu hướng thế giới hiện tại. Liên hợp quốc, được thành lập sau Thế chiến II, đã quy định rõ ràng trong điều lệ rằng "tất cả các quốc gia thành viên đều bình đẳng về chủ quyền" và sự độc lập lãnh thổ hoặc chính trị của bất kỳ quốc gia thành viên nào không được vi phạm bằng đe dọa hoặc vũ lực.

Thế nhưng, vào đầu nhiệm kỳ này, Tổng thống Trump đã nhiều lần tuyên bố "Canada nên trở thành bang thứ 51 của Mỹ". Đồng thời, ông cũng không che giấu tham vọng thâu tóm Kênh đào Panama và Greenland.

Những hành vi nhắm vào chủ quyền và lãnh thổ của các quốc gia thành viên Liên hợp quốc trên không chỉ trái với mục đích Hiến chương Liên hợp quốc mà còn khác xa với lập trường chống thực dân truyền thống của Mỹ từ sau Thế chiến II. Trong thời đại hậu thực dân, những phát ngôn này phản ánh sự bá quyền và làm nổi bật sự lạc hậu về xu hướng phát triển thực tế.

Thứ tư, hiểu lầm về mối đe dọa và lợi ích: Sự không phù hợp cuối cùng thể hiện trong việc hiểu sai về "mối đe dọa" và "lợi ích" quốc gia. Tháng 3 vừa qua, Văn phòng Giám đốc Tình báo Quốc gia Mỹ công bố Đánh giá Mối đe dọa thường niên năm 2025, phân chia các mối đe dọa thành hai loại: tác nhân phi nhà nước (tội phạm xuyên quốc gia và khủng bố) và tác nhân nhà nước lớn (Trung Quốc, Nga, Iran và các nước khác).

Tuy nhiên, những phạm trù này không dựa trên lợi ích quốc gia rõ ràng và cụ thể mà giống như việc phân chia kẻ thù dựa trên chính trị. Mặc dù nhận ra điều này, chính quyền Trump vẫn chưa tìm kiếm hợp tác quốc tế chống lại tội phạm xuyên quốc gia và khủng bố mà Mỹ phải đối mặt. Thay vào đó, họ áp dụng chính sách đối ngoại đơn phương và không phân biệt đối xử.

Giáo sư Zhen kết luận: Sự hiểu biết mơ hồ và sai lầm trên về lợi ích và mối đe dọa quốc gia không những không giúp giải quyết những thách thức to lớn mà Mỹ đang đối mặt, mà còn đưa đất nước đi sai hướng, xa rời vai trò lãnh đạo toàn cầu mà Washington từng tự hào.