Chúng tôi gặp chị Vì Thị Oanh tại Hội nghị xúc tiến đầu tư tỉnh Hoà Bình đầu năm 2023. Sản phẩm khăn thổ cẩm do HTX của chị sản xuất là 1 trong 5 sản phẩm OCOP tiêu biểu được lựa chọn là quà tặng chính thức của hội nghị. Ấn tượng về chị là người phụ nữ Thái chân chất nhưng có sự hiểu biết sâu sắc và tình yêu vô bờ đối với nghề dệt thổ cẩm. Chị tâm sự: Thổ cẩm là niềm tự hào thể hiện đức tính siêng năng, sự khéo léo của đôi bàn tay và óc sáng tạo của người con gái Thái. Trước kia, từ khi lên 9, lên 10, các cô gái Thái đều được mẹ truyền dạy cách trồng dâu, nuôi tằm, trồng bông, se sợi và dệt vải. Khi trưởng thành, phần lớn trang phục và vật dụng trong gia đình như chăn đắp, khăn đội đầu đều do các thiếu nữ Thái tự tay thêu dệt. Đó cũng là của hồi môn không thể thiếu của các cô gái Thái khi về nhà chồng.

Sinh ra tại xóm Mỏ, xã Chiềng Châu, từ bé, chị Oanh đã thấy những người phụ nữ Thái miệt mài bên khung cửi, chau chuốt từng đường chỉ để làm nên những tấm thổ cẩm rực rỡ sắc màu. Cứ thế, niềm đam mê thổ cẩm của chị lớn dần theo tiếng lách cách thoi đưa của bà, của mẹ. Năm 10 tuổi, chị Oanh đã thành thạo se sợi, 13 tuổi ngồi vào khung dệt, bắt đầu được mẹ truyền dạy bí quyết nhuộm màu. Chị chia sẻ: Nhuộm màu chính là yếu tố làm nên hồn cốt của thổ cẩm Thái. Từ xa xưa đến nay, sản phẩm thổ cẩm của người Thái đều được se sợi từ bông tự nhiên và nhuộm màu hoàn toàn thủ công. Cỏ ngọt cho ra màu xanh nhạt, hoa hoè cho ra màu đỏ hoặc cánh kiến, lõi cây mít làm nên màu vàng tươi và một số loại màu khác được làm từ vỏ cây vải, nước cây phang... tùy vào lượng nhiều hay ít để cho ra các bảng màu đậm nhạt khác nhau. Cái giỏi của người phụ nữ là đong đếm lượng nguyên liệu nhuộm màu sao cho ra được sắc màu ưng ý.

 Chị Vì Thị Oanh, xóm Mỏ, xã Chiềng Châu, huyện Mai Châu duy trì nghề dệt thổ cẩm truyền thống.

Kế thừa tinh hoa - nâng tầm thổ cẩm

Những năm 2000, cùng với sự phát triển của du lịch, Mai Châu là điểm đến lý tưởng được khách trong nước, quốc tế biết đến. Khi đó, các sản phẩm thổ cẩm trở thành mặt hàng được du khách ưa chuộng. Chị Oanh trăn trở tìm cách khôi phục nghề dệt, tạo ra sản phẩm đáp ứng nhu cầu của du khách, đồng thời tạo việc làm cho nhiều chị em. Nghĩ là làm, chị mạnh dạn thành lập tổ hợp tác gần 10 chị em tại xóm Mỏ, xã Chiềng Châu chuyên dệt sản phẩm thổ cẩm để bán cho khách. Nhận thấy nhu cầu của khách ngày càng phong phú nhưng tổ hợp tác mới chỉ đưa ra những sản phẩm dệt thô, không hấp dẫn du khách, giá thành lại rẻ, vì vậy, chị nung nấu ý tưởng tạo ra những sản phẩm hiện đại, sát thị hiếu khách hàng để nâng tầm thổ cẩm Thái.

Hiện nay HTX của chị Vì Thị Oanh có 21 thành viên và tạo việc làm ổn định cho 40 lao động nông thôn. 

Được sự hỗ trợ của dự án Jica Nhật Bản năm 2009 và qua nhiều kênh hỗ trợ, năm 2013, chị Oanh cùng với 2 thành viên quyết định thành lập HTX dệt thổ cẩm và dịch vụ du lịch Chiềng Châu. Sau khi thành lập, HTX xây dựng chuỗi sản xuất từ kéo sợi, nhuộm màu, dệt vải, thiết kế mẫu mã và may thành phẩm các sản phẩm mang tính ứng dụng cao như túi xách, balo, ví, đồ lưu niệm, tranh treo tường... "Khác với các sản phẩm trước đây là tấm thổ cẩm lớn, nhiều hoa văn, HTX chú trọng đổi mới mẫu mã theo hướng sử dụng một loại hoa văn đặc sắc, phối màu bắt mắt để tạo điểm nhấn, phong cách và thẩm mỹ cho sản phẩm" - chị Oanh cho biết.

Có được sản phẩm tốt, chị Oanh nỗ lực mang sản phẩm giới thiệu ra thị trường. Đó là những ngày chị lang thang khắp các phố cổ Hà Nội để gửi sản phẩm cho các cửa hàng chuyên bán đồ lưu niệm bán thử. Hay những lần một mình mang hàng đến các hội chợ thương mại, giới thiệu sản phẩm mong kết nối được những nhà đầu tư tâm huyết. Chính từ các đợt giới thiệu sản phẩm như thế, nắm bắt được xu hướng thị trường, chị Oanh nảy ra ý tưởng và quyết định sản xuất bộ sản phẩm quà tặng thổ cẩm gồm nhiều sản phẩm mang tính ứng dụng cao. Bộ sản phẩm gồm túi xách du lịch, túi đựng máy tính, bọc ví, ốp điện thoại, bọc hộ chiếu, bọc sổ... của HTX được Cục Sở hữu trí tuệ cấp đăng ký bản quyền nhãn mác, logo, tem truy xuất nguồn gốc, ngay khi xuất hiện trên thị trường được đánh giá cao, nhiều khách hàng tin dùng. Năm 2021, bộ sản phẩm được UBND tỉnh xếp hạng OCOP 4 sao.

Hiện nay, trung bình mỗi năm, HTX của chị Vì Thị Oanh xuất bán từ 15 nghìn sản phẩm trở lên, phục vụ khách thăm quan du lịch trong nước và xuất khẩu. HTX tạo việc làm cho 21 thành viên và 40 chị em trên địa bàn xã có thu nhập ổn định. Trong thời gian tới, HTX tiếp tục mở rộng nhà xưởng, xây dựng thành khu vực sản xuất kết hợp trải nghiệm du lịch để góp phần nâng cao hơn nữa giá trị của thổ cẩm Thái Mai Châu.