Cơm lam được bày bán tại cổng khu du lịch sinh thái suối khoáng Kim Bôi.
Không biết món cơm lam ra đời từ bao giờ, chỉ biết rằng trước đây người dân miền núi thường xuyên phải đi rừng dài ngày, có những đợt kéo dài nửa tháng. Do không tiện mang xoong nồi đi để nấu, họ chỉ mang theo bên mình một chút gạo và ít muối trắng hoặc cầu kì hơn là mang theo mấy miếng thịt ướp để làm lương thực. Khi gần đến bữa ăn, họ sẽ chặt ống tre, ống nứa bên đường, bỏ chút gạo và nước vừa đủ vào bên trong ống sau đó sẽ cho vào bếp lửa để nướng. Đây là cách làm chín gạo thành cơm mà không cần đến xoong, nồi. Bên cạnh cơm lam, người ta còn nghĩ ra cách làm cá lam, thịt lam....
Cách chế biến cơm lam rất đơn giản mà hầu như người con nào sinh ra từ núi rừng Tây Bắc cũng biết làm. Đầu tiên là khâu chọn ống nứa, muốn có ống cơm lam thơm ngon, đẹp mắt thì phải chọn cây nứa tươi, có vỏ ngoài xanh đậm, chặt khúc dài khoảng 30cm. Kế tiếp là khâu chọn gạo nếp: Gạo để làm cơm lam là loại nếp cái hoa vàng, hạt tròn, mẩy, màu trắng sữa và có mùi thơm.
Đầu tiên, vo gạo cho sạch, ngâm khoảng 6-8 tiếng, sau đó vớt ra rổ để ráo. Tiếp đến, đổ gạo vào ống, cho nước ngập gạo và lấy lá chuối khô hoặc cắt mía thành khúc nhỏ dài 3cm để nút ống cơm lam. Lưu ý, khi đổ gạo không đổ đầy ống mà cách ra một khoảng để khi gạo chín sẽ nở đầy miệng ống.
Khi hoàn tất công đoạn chuẩn bị, ống cơm lam sẽ được đem nướng trên lửa. Trong lúc nướng, liên tục xoay ống nứa để cơm được chín đều. Để ý thấy hơi nước bốc ra từ nắp có mùi thơm là cơm lam đã chín. Lấy dao chẻ lớp vỏ bên ngoài, chỉ để lại lớp lạt mỏng. Khi ăn, bóc vỏ rồi ăn cùng với muối vừng hay đơn giản chỉ là muối trắng cũng rất ngon.
Ngày nay, khi xã hội ngày càng phát triển, nhu cầu của con người ngày càng cao, cách làm cơm lam cũng đã có đôi chút nét đổi khác. Bên cạnh cơm lam thông thường còn có cơm lam nước dừa, cơm lam ngũ sắc, cơm lam lạc.... Người dân cũng không còn làm cơm lam để ăn khi đi rừng đi núi nữa mà nó đã trở thành món ăn gắn bó với đời sống hằng ngày của người dân.
Không chỉ vậy, cơm lam không đơn giản dùng để "ăn cho qua bữa” mà đã được nâng tầm lên thành sản phẩm du lịch. Nó đã trở thành món quà mang về xuôi mỗi khi du khách có dịp lên Hòa Bình. Cơm lam còn có mặt ở rất nhiều nhà hàng lớn nhỏ ở thành phố Hà Nội. Món ăn tưởng chừng đơn giản, dân dã đã trở thành thương hiệu của mảnh đất Hòa Bình.
Cầm trên tay ống cơm lam – một sản vật của dân tộc mình, trong tim tôi cũng dâng lên một cảm xúc khó tả. Là một người con của mảnh đất Mường, sinh ra và lớn lên trong cái nôi của nền văn hóa dân tộc, tôi luôn trân trọng những sản vật mang đậm nét văn hóa dân tộc. Và hơn cả là tâm trạng phấn khởi khi thấy sản vật ấy được giới thiệu rộng rãi đến người dân mỗi khi có dịp đến Hòa Bình.
Chị Bùi Thị Nguyên, người làm cơm lam lâu năm tại suối khoáng Kim Bôi (huyện Kim Bôi) cho biết: " Trong vài năm gần đây, khách du lịch mua cơm lam ngày càng nhiều, một phần họ mua để ăn luôn tại chỗ, một phần họ mua về làm quà biếu bạn bè, người thân. Nhờ vào việc làm cơm lam, kinh tế gia đình tôi và một số hộ khác cùng làm cơm lam cũng được cải thiện lên từng ngày.”
Chia sẻ với chúng tôi khi đang chọn mua cơm lam, Ông Mai Đình Tú (phố Chùa Hà, quận Cầu Giấy, thành phố Hà Nội) nói: " Tôi thường xuyên đưa vợ con lên Hòa Bình chơi, lần nào lên cũng mua cơm lam về làm quà. Mọi người ở cơ quan và gia đình tôi thích lắm, lần nào tôi có dịp lên Hòa Bình cũng nhắc mua cơm lam.”
Trải qua thời gian, qua bao nhiêu thăng trầm của cuộc sống, cơm lam vẫn luôn hiện hữu trong đời sống của người dân xứ Mường. Một món ăn tưởng chừng như đơn giản ấy lại mang trong mình những giá trị văn hóa đặc biệt, chứa đựng những ý tưởng độc đáo của người dân bản địa.
Khánh Linh
(Sinh viên kiến tập, Học viện Báo chí và Tuyên truyền)
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
