Gói bánh ống đã trở thành phong tục trong mỗi dịp Tết của người Mường.
(HBĐT) - Năm nào cũng vậy, cứ mỗi khi cây đào trước sân vươn những cánh hồng, ông nội tôi lại cầm dao ra góc vườn cắt lá dong để chuẩn bị gói bánh ống. Tết năm nay, gia đình ông và 2 nhà hàng xóm cùng thịt chung một con lợn hơn 70 kg.
Ông tôi bảo: Bánh ống có từ rất lâu đời. Đây là loại bánh được làm bằng gạo nếp nhân thịt hoặc thêm ít đỗ. Người Mường gọi là peẻng ôống. Tên gọi này có lẽ bắt nguồn từ hình dáng vừa tròn vừa dài của bánh. Trong mâm cỗ ngày Tết dâng lên bàn thờ tổ tiên của người Mường không thể thiếu loại bánh này. Với tầm quan trọng như vậy, nên Tết nào nhà ông tôi cũng gói 30 – 40 chiếc.
Vào ngày gói bánh, con cháu chúng tôi dù bận đến mấy cũng cố thu xếp để về quây quần bên mâm bánh. Mỗi người mỗi việc, chuẩn bị cũng khá cầu kỳ. Trước hết là việc chẻ lạt. Lạt được chẻ từ ống cây giang, ống càng dài càng tốt. Để lạt mềm dễ gói phải chẻ thật mỏng, sau đó có thể hấp hay ngâm với nước muối. Ngâm, vo sạch gạo, để ráo nước rồi xóc ít muối. Lá dong rửa sạch, lau khô và tước bớt phần sống lá cho mềm. Tiếp đến là chuẩn bị nhân thịt. Ngon nhất là thịt ba chỉ với sự kết hợp của mỡ và nạc, cho nhân bánh vị béo, không khô bã. Thịt ướp với gia vị và hạt tiêu để tăng sự đậm đà.
Gói bánh ống đòi hỏi sự khéo léo, cẩn thận để đảm bảo bánh bảo quản được lâu, dền và đẹp mắt. Bởi vậy, những người phụ nữ, đàn ông Mường gói bánh đẹp còn được mệnh danh là nghệ nhân. Xếp hai lá dong chồng lên nhau theo chiều dọc, quay mặt xanh của lá vào bên trong để bánh có màu xanh bắt mắt. Thịt cắt miếng dài chừng 20 cm rải dọc theo chiều của lá giữa hai lớp gạo và quấn lại, bó bằng 2 – 3 lạt giang. Gấp mép lá dong một đầu và dựng đứng chiếc bánh lên. Để bánh được chặt, dền có thể dùng một chiếc đũa chọc cho gạo dàn đều, rồi gấp nốt mép lá đầu còn lại. Dùng lạt đã được nối dài quấn quanh chiếc bánh. Nếu không khéo bánh rất dễ một đầu to, một đầu nhỏ và lỏng lẻo. Chiếc bánh đẹp được gói tròn đều cả hai đầu, dài chừng 30 cm, quấn chặt tay. Sau khi gói xong, xếp bánh vào nồi, lót lá dong xuống đáy và trên cùng để không bị cháy và giữ được hơi. Đun trong khoảng 12 – 15 giờ, thỉnh thoảng thêm nước giữ cho ngập bánh. Luộc xong, rửa bánh trong nước lạnh cho sạch nhựa, để ráo hoặc túm lại treo lên.
Tết năm nay, con cháu sum vầy đông đúc, ông tôi vui lắm và quyết định gói một yến gạo, được khoảng 50 chiếc bánh ống. Háo hức nhất đối với chúng tôi là lúc vớt bánh, được xem kết quả của mình và cảm nhận hương vị Tết đang về. Cái mùi thơm, ngậy của gạo nếp hoà lẫn thịt lợn bốc lên đánh thức vị giác của bất cứ ai đi ngang qua. Hấp dẫn hơn khi bóc ra bánh có màu xanh. Dùng lạt của chính chiếc bánh cắt thành từng lát nhỏ. Bánh có thể để được gần 2 tháng, khi rán lên hoặc nướng than củi cũng vô cùng hấp dẫn. Gói, luộc và canh nồi bánh ống đã trở thành nét văn hoá, tập quán của người Mường mỗi dịp đón năm mới. Bà tôi còn cho chúng tôi biết, chiếc bánh thể hiện tầm quan trọng của cây lúa và thiên nhiên trong nền văn hoá lúc nước. Trước đây, trong lễ ăn hỏi của nhà trai mang đến nhà gái đều có bánh ống, nhưng bánh được làm chủ yếu nhất vẫn là vào dịp Tết. Công việc chuẩn bị và gói có tất bật nhưng cũng chính điều đó đã làm nên không khí ngày Tết. Ngày càng có nhiều loại bánh, kẹo mới xuất hiện, nhưng bánh ống luôn giữ một vị trí đặc biệt trong cuộc sống của người Mường. Theo một số nhà nghiên cứu về văn hoá, bánh chưng nguyên thuỷ có hình tròn, dài, bánh ống có thể là dạng bánh chưng cổ.
Dù thế nào đi nữa, đối với cánh trẻ chúng tôi, bánh ống vẫn là một phần của Tết. Khuôn mặt ông tôi phấn khởi khi dỡ nồi bánh nghi ngút khói. Bọn trẻ nhà bên ríu rít đòi xếp bánh vào rổ. Cả bản Mường rộn ràng vào xuân.
Cẩm Lệ
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
