(HBĐT) - Giữa đêm đông buốt giá, bếp lửa vẫn bập bùng trong những ngôi nhà sàn, tỏa ánh sáng ấm áp, che chở cho dân làng qua mùa đông lạnh lẽo. Bếp lửa là nơi để nấu cơm, sưởi ấm, nơi người già kể chuyện, người trẻ học những bài học cuộc đời, nơi gắn kết tình làng, nghĩa xóm, nơi tụ hội cho những câu hát khắp giao duyên, khởi nguồn cho tình yêu đôi lứa… Đối với người Thái Mai Châu bếp lửa không chỉ là không gian sinh hoạt hàng ngày của cả gia đình mà còn mang nhiều ý nghĩa tâm linh, nhân văn cao cả.

Tín ngưỡng thờ thần bếp của người Thái Mai Châu

Người Thái quan niệm thần bếp đồng nghĩa với thần lửa. Thần lửa giữ vị trí thiêng liêng trong ngôi nhà, sưởi ấm các thành viên gia đình trong những ngày đông, tháng giá. Cơm dẻo, canh ngọt là do thần lửa, nấu rượu có ngon hay không ấy là do thần bếp. Vì vậy, trong sinh hoạt của người Thái Mai Châu diễn ra nhiều nghi thức cúng lễ thần bếp. Tiêu biểu trong số đó là nghi lễ cúng thần bếp trong ngày dọn về nhà mới (lễ khíp phày). Ngày này cột bếp phía trên đầu treo một quả bí xanh, vỏ phớt trắng. Theo ông Lò Cao Nhum, một người Thái Mai Châu gốc, luôn đam mê với văn hóa dân tộc thì tục treo quả bí xanh bắt nguồn từ truyền thuyết được giáo sư Đặng Nghiêm Vạn ghi lại trong cuốn "Tìm hiểu văn hóa cổ truyền của người Thái Mai Châu” như sau: Xưa mắt người sáng chiếu rọi xuyên ba quả núi, muông chim hoảng sợ vì ở đâu cũng bị người biết, săn giết, mới rủ nhau lên Then (vị thần tối cao trong đời sống tâm linh của người Thái) để kiện. Then đòi người lên lấy bột gạo tra vào mắt, cho mắt mờ đi. Khi Then thả người trở lại dưới trần, người không nhìn thấy gì. Người giẫm phải quả bí. Sau khi nghe chuyện, thương tình quả bí giúp lấy bớt bột gạo ở mắt người ra. Cho nên ngày nay, mắt người mới sáng nhưng thua kém chim muông, vỏ bí mới mốc trắng. ơn bí, người treo quả bí lên trên cột bếp để được hưởng hương khói của người. Người ăn gì thì quả bí được ăn nấy.

 


Hiện nay, 100% gia đình ở bản Pom Coọng, xã Chiềng Châu (Mai Châu) không để bếp lửa trên nhà sàn mà chuyển xuống gầm hoặc bên cạnh nhà sàn để thuận tiện cho việc phát triển du lịch cộng đồng.

Ngoài bí xanh có nhà treo chiếc đó đơm. Người Thái giải thích, việc làm này có ngụ ý rằng của cải người Thái làm ra đưa về nhà sẽ được thần bếp giữ hộ. Tiếp đó, gia chủ làm một lễ nhỏ có cá, rượu và rượu cần để mo làm lễ cúng thần bếp. Đồng thời gia chủ mời một cụ bà giỏi giang việc bếp núc sang nhà nhóm lửa. Nếu việc nhóm lửa ở bếp được ngay thì cho đó là điềm tốt đẹp còn nếu nhóm lửa bị tắt thì mo thỉnh gọi tiếp, dẫn thần bếp từ nhà cũ lên nhập lửa vào bếp mới.

Nói thần bếp có ý nghĩa quan trọng với đồng bào Thái, bởi nó gắn bó mật thiết với mọi sinh hoạt, giải thích cho nhiều hiện tượng xuất hiện trong đời sống hàng ngày của họ. Cũng theo ông Lò Cao Nhum, những khi nấu rượu không ngon hoặc gà ấp trứng nở ít con, người Thái cho rằng do vía của thần bếp ốm yếu nên gia chủ phải sửa mâm lễ, nhất thiết phải có vò rượu cần để cạnh bếp. Khi cô dâu về nhà chồng ngoài việc lễ bàn thờ tổ tiên, cô còn được người nhà đưa xuống bếp lễ thần bếp, cầu thần phù trợ cho công việc bếp núc được tốt đẹp. Người Thái còn có tục những hôm mưa to, gió lớn, các bà lấy đũa cả ra cắm ở cạnh hòn đầu rau, ý muốn thần bếp giúp đỡ để ngôi nhà vững chãi chống trả mưa gió…

Độc đáo tục giữ lửa ngày Tết

Tục giữ lửa ngày Tết có ý nghĩa rất quan trọng trong đời sống tâm linh của người Thái Mai Châu. Trong tâm niệm của họ, lửa chính là cánh cửa vô hình, giúp truyền đạt nguyện vọng với các bậc thần làng, hoàng làng, trao đổi tâm tư với tổ tiên, với những người đã khuất. Lửa được xem là chìa khóa mở cánh cửa ngăn cách giữa cõi âm và cõi dương, là cách để họ hướng về nguồn cội. Chính vì lửa có một tầm quan trọng sâu sắc từ trong ý niệm bao đời như thế nên phong tục giữ lửa đêm 30 Tết được ra đời và truyền lại cho đến ngày nay. Họ quan niệm rằng, giữ được lửa từ đêm 30 cho đến hết ngày mùng 1 Tết chính là giữ được sự no ấm, sung túc, giữ được sự may mắn, giúp người thân đã khuất có thể về đây tụ hội, thu hút sự chú ý của thần linh, ban may mắn cho gia đình.

ông Lò Cao Nhum cho biết: Để chuẩn bị cho ngọn lửa được đỏ, than được hồng mãi trong đêm 30 Tết, củi được lựa chọn rất kỹ lưỡng, phải là củi to, chắc, thẳng, đượm lửa và than phải hồng được lâu. Người Thái cũng quan niệm củi có bền chặt, than có đỏ hồng mãi thì tình cảm gia đình mới vững chắc. Gần Tết, mỗi gia đình người Thái thường chọn 2 khúc củi to, đem về phơi khô. Việc phơi cũng phải tính toán sao cho vừa nắng để lửa cháy to nhưng than không bị tàn sớm. Đêm 30 Tết, sau khi cúng cuối năm, cả nhà quây quần bên bếp lửa vui vẻ trò chuyện, cùng mong cho những điều xấu, đen đủi năm cũ qua mau, may mắn, hạnh phúc đến trong năm mới. Trong ánh lửa bập bùng, tiếng lửa tí tách những bài dân ca Thái được cất lên với những nhắn nhủ của bố mẹ đến con cái, mong con cái sống vui vẻ, làm ăn phát đạt, con trẻ chóng lớn; con cái thì hát mong bố mẹ năm mới mạnh khỏe, sống lâu...

Thời điểm giao thừa qua, trước khi chuẩn bị đi ngủ, để ngọn lửa được giữ mãi trong đêm, người phụ nữ trong gia đình có nhiệm vụ vùi tro làm sao cho sáng hôm sau bếp vẫn đượm lửa. Quan niệm của người Thái cho rằng nếu bếp tàn thì mang lại điều đen đủi, gia đình năm mới không được yên ấm, no đủ. Là người phụ nữ đóng vai trò quan trọng trong việc bếp núc nên việc giữ lửa được giao cho họ. Sáng mùng một Tết, mọi thành viên trong gia đình cùng dậy sớm. Người phụ nữ lớn tuổi trong gia đình có trách nhiệm khơi tro để ngọn lửa tiếp tục bùng cháy, sửa soạn mâm cúng đầu năm mới.

Ngày nay, nhiều nghi lễ, tập tục đẹp quanh bếp lửa của người Thái đã mai một. Hình ảnh quần tụ của các thành viên trong gia đình, hình ảnh những ngày làm vía, nhóm lửa, gọi lửa của già bản, hình ảnh gác thán chất chồng những bó lúa, trên gác "xà dáng” những túm ngô ám khói nâu óng, hình ảnh cái ninh đồng, chõ đồ xôi tỏa khói thơm, hình ảnh ba hòn đầu rau trầm tư cạnh bếp… đã không còn tồn tại trong nhiều nếp nhà sàn. Là người nặng lòng với văn hóa dân gian, văn hóa dân tộc, ông Lò Cao Nhum không khỏi bùi ngùi, cho biết: Điều cần làm ngay đó là lưu giữ, bảo tồn những hình ảnh ấy ra sao, để các thế hệ mai sau hiểu rằng, dân tộc mình cũng có nền văn hóa đậm đà bản sắc như thế!

                                                                              Hải Yến

 


Các tin khác


Huyện Mai Châu: Lan tỏa phong trào thi đua quyết thắng

(HBĐT) - Những năm qua, phong trào thi đua quyết thắng được cán bộ, chiến sỹ (CB, CS) lực lượng vũ trang (LLVT) huyện Mai Châu tích cực thực hiện, đi vào nền nếp, tạo nhiều chuyển biến tích cực, lan tỏa sâu rộng trong trong toàn LLVT huyện, góp phần củng cố vững chắc khu vực phòng thủ và đảm bảo an sinh xã hội.

Huyện Mai Châu: Lan tỏa khát vọng khởi nghiệp trong thanh niên

(HBĐT) - Phát huy lợi thế về nông nghiệp, du lịch, những năm qua, nhiều đoàn viên, thanh niên huyện Mai Châu nỗ lực vượt khó khởi nghiệp, mạnh dạn xây dựng, phát triển các mô hình kinh tế đem lại hiệu quả cao. Từ đó, lan tỏa đam mê, khát vọng khởi nghiệp trong thanh niên.

Huyện Mai Châu: Phát huy hiệu quả vốn vay ưu đãi

(HBĐT) - Nhờ vốn vay ưu đãi của Ngân hàng Chính sách Xã hội (NHCSXH), hàng nghìn hộ dân trên địa bàn huyện Mai Châu có điều kiện đầu tư phát triển kinh tế để vượt lên đói nghèo, góp phần đẩy nhanh Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới.

Hoạt động thanh niên tình nguyện hướng về cơ sở

(HBĐT) - Đoàn Thanh niên Công an huyện Mai Châu vừa phối hợp với tuổi trẻ Phòng Cảnh sát QLHC về TTATXH (Công an tỉnh) và Đoàn Thanh niên thị trấn Mai Châu tổ chức hoạt động tình nguyện hướng về cơ sở, cải cách thủ tục hành chính, thực hiện chiến dịch cấp căn cước công dân (CCCD) tại địa bàn thị trấn Mai Châu.

Xã Vạn Mai: Tích cực đưa Nghị quyết của Đảng vào cuộc sống

(HBĐT) - "Triển khai chương trình hành động, sớm đưa nghị quyết vào cuộc sống để tạo những chuyển biến tích cực về kinh tế, văn hóa, xã hội trên địa bàn là điều cán bộ, đảng viên và Nhân dân quan tâm sau mỗi kỳ đại hội. Tại Đảng bộ xã Vạn Mai (Mai Châu), sau khi tổ chức thành công đại hội Đảng 2 cấp, cấp ủy các chi bộ trực thuộc đã khẩn trương chỉ đạo, tổ chức thực hiện nhiều phần việc để cụ thể hóa nghị quyết, hướng đến triển khai các chỉ tiêu đề ra ngay từ đầu nhiệm kỳ” - đồng chí Hà Thị Viễn, Bí thư Đảng ủy xã cho biết.

Huyện Mai Châu: Đổi thay từ thực hiện chính sách dân tộc

(HBĐT) - Trong những năm qua, cùng với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước tới đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS), huyện Mai Châu đã thực hiện hiệu quả các chính sách, chương trình giảm nghèo, dự án hỗ trợ phát triển KT-XH, trong đó chú trọng đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất, hỗ trợ phát triển sản xuất cho các xã vùng đặc biệt khó khăn. Qua đó, tạo nguồn lực giúp người dân xóa đói, giảm nghèo, cải thiện đời sống đồng bào dân tộc.

Xem các tin đã đưa ngày:
Tin trong: Chuyên mục này Mọi chuyên mục