Sáng 11/6, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình về việc sắp xếp đơn vị hành chính cấp tỉnh năm 2025 trước Quốc hội. Để hiểu rõ hơn việc sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp tỉnh, không tổ chức cấp huyện, sáp nhập cấp xã và xây dựng mô hình tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, phóng viên báo Tin tức và Dân tộc đã có cuộc trao đổi với TS Trần Anh Tuấn - Nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học hành chính Việt Nam về vấn đề này.

Thưa ông, luật lần này sửa đổi cơ bản các quy định về tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, cũng như quy định về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương cấp tỉnh, cấp xã nhằm chuyển đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương từ 3 cấp như hiện nay thành 2 cấp. Theo ông, việc phân định lại nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền địa phương các cấp trong dự Luật đã bảo đảm phù hợp với quy mô, vị thế và yêu cầu phân cấp, phân quyền đối với các đơn vị hành chính mới?

Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) lần này để thực hiện chủ trương của Đảng là tổ chức chính quyền địa phương hai cấp,  thay cho 3 cấp như hiện nay. Tôi thấy có một số vấn đề cần lưu ý như sau:

Thứ nhất, phải thay đổi tư duy, nhận thức: Việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp không chỉ đơn thuần bỏ cấp huyện, còn lại chỉ có cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh, mà thực chất là phải thay đổi tổ chức, hoạt động của chính quyền địa phương khi không còn cấp huyện, chỉ còn cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh theo nghị quyết của Quốc hội trong sửa đổi Hiến pháp năm 2013.

Thứ hai,  quan hệ giữa chính quyền Trung ương với chính quyền địa phương cũng có sự thay đổi trong mối quan hệ, không phải đơn thuần là phục tùng mệnh lệnh, mà chuyển sang cơ chế tự chủ, tự quản theo đúng như chỉ đạo của lãnh đạo Đảng và Nhà nước là: Những việc của địa phương thì để địa phương quyết, địa phương thực hiện và địa phương chịu trách nhiệm. Chúng ta phải thể chế hóa được tư tưởng đó trong sửa đổi Luật Tổ chức chính quyền địa phương lần này.

Thứ ba, việc tổ chức chính quyền địa phương không chỉ mang tính chất máy móc, cơ học, mà phải đảm bảo hướng mở như dự thảo Nghị quyết của Quốc hội trong sửa đổi Hiến pháp có sửa Điều 110 và 111: Chính quyền địa phương được tổ chức hai cấp, gồm có cấp tỉnh và cấp dưới tỉnh. Đây là cơ sở để đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương, trên cơ sở các đơn vị hành chính mới đảm bảo tính đa dạng trong sự thống nhất. 

Như hiện nay, dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương quy định có xã, phường, đặc khu; nhưng trong quá trình phát triển có thể có thêm các tổ chức, đơn vị hành chính khác, thì việc sửa Luật Tổ chức chính quyền địa phương kịp thời sẽ đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước. Bên cạnh đó, việc sửa luật lần này tập trung vào phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương với chính quyền địa phương, để đảm bảo những việc gì của địa phương để địa phương thực hiện,  địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Đẩy mạnh việc phân quyền, hay nói cách khách là phân định lại thẩm quyền của chính quyền địa phương để đảm bảo làm sao đáp ứng được yêu cầu phục vụ yêu cầu phát triển của địa phương, giảm bớt và tháo gỡ những điểm nghẽn, rào cản trong quá trình phát triển kinh tế xã hội ở địa phương.

Còn một điểm nữa chúng ta cũng cần chú ý quan tâm, đó là khi tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thì nguyên tắc để tổ chức hoạt động của chính quyền địa phương cũng nên được hoàn thiện trên cơ sở có kế thừa. Ngoài việc phải đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng, phải tuân thủ Hiến pháp và pháp luật, phải đảm bảo nguyên tắc tập trung dân chủ và các nguyên tắc khác mà chúng ta đang thực hiện; phải rà soát lại và bổ sung thêm một số nguyên tắc hoạt động của chính quyền địa phương, phải đảm bảo lợi ích của người dân và phục vụ cho các doanh nghiệp có môi trường thông thoáng để phát triển.

Đây là những vấn đề cần quan tâm và chú ý khi sửa đổi Luật Tổ chúc chính quyền địa phương để thể hiện đúng yêu cầu tinh gọn tổ chức bộ máy và đáp ứng được mục tiêu là: Tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả trong hoạt động của chính quyền địa phương khi đất nước bước vào kỷ nguyên mới.

Đã nhiều năm ở cương vị Thứ trưởng Bộ Nội vụ, ông có thể cho biết vì sao bao năm qua chúng ta vẫn nói đến trao quyền, phân quyền, nhưng các địa phương vẫn gặp nhiều vướng mắc. Phải chăng đó là do sự níu kéo quyền lợi?

Cái đó là sự thật. Đối với việc đẩy mạnh phân cấp, phân quyền trong thời gian khoảng 10 năm qua Chính phủ chỉ đạo đẩy mạnh rất quyết liệt vấn đề phân cấp, thẩm quyền để làm sao tạo điều kiện không chỉ là địa phương và cho cả các đơn vị khác trong bộ máy hành chính nhà nước có cơ sở để người ta dám quyết, dám chịu trách nhiệm. 

Tuy nhiên, có nhiều nguyên nhân mà việc này chưa được như mong muốn, bởi có chỗ này, chỗ khác có vấn đề lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ. Cái chính ở đây là niềm tin. Trên thì chưa tin tưởng dưới, chưa yên tâm, mà dưới thì chưa tự tin trong vấn đề thực hiện những thẩm quyền của mình đã được giao. 

Cho nên trong các văn bản, kể cả trong luật chuyên ngành hoặc là trong các văn bản của các bộ, ngành thể hiện sự phân cấp, phân quyền, vẫn có tình trạng phải chờ thống nhất, phải xin ý kiến... Nhưng cuối cùng ai ký thì người đó phải chịu trách nhiệm, nên có tình trạng có vấn đề xin ý kiến, xin thỏa thuận. Từ đó có tình trạng trên chưa tin dưới, nên có những văn bản vẫn "cài vào" trong những văn bản nói là phân cho anh đấy, nhưng trước khi anh quyết anh phải hỏi tôi. 

Từ đó dẫn đến câu chuyện cấp dưới làm chưa tự tin, giao cho rồi, lẽ ra mình tự quyết, nhưng nhiều khi muốn hỏi cấp trên cho đảm bảo chắc chắn. Từ đó dẫn đến câu chuyện không dám quyết. 

Theo tôi, để giải quyết được vướng mắc này, thì phải  đảm bảo được mọi việc rõ ràng, cụ thể và minh bạch trong phân cấp, phân quyền và trách nhiệm trong vấn đề thực nhiện nhiệm vụ đối với những thẩm quyền đã được phân, đã được giao. 

Phải nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ công chức, đặc biệt là đội ngũ công chức lãnh đạo quản lý để họ nắm vững pháp luật, tự tin hơn trong thực hiện những nhiệm vụ, thẩm quyền được giao cho mình theo phương châm, địa phương quyết, dám làm, dám chịu trách nghiệm.

Bên cạnh đó, đối với các luật chuyên ngành, những văn bản, thông tư của cấp trên phải rõ ràng, tường minh về nhiệm vụ, quyền hạn của mỗi  cơ quan, mỗi tổ chức của các cấp chính quyền, đặc biệt là chính quyền địa phương ở cấp tỉnh, cấp xã. Ngoài ra, về thủ tục hành chính, cần tiếp tục đẩy mạnh công nghệ thông tin, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo áp dụng vào hoạt động của các cơ quan nhà nước để công chức thực hiện, không thể gây phiền hà, không thể kéo dài thủ tục để phiền nhiễn nhân dân. Đây chính là biện pháp để kiểm soát vấn đề thực hiện nhiệm vụ của công chức.

Trong việc soạn thảo văn bản, chúng ta cũng có thể sử dụng trí tuệ nhân tạo, đặc biệt là những đề xuất của mình để đưa vào hoạt động ở các cơ quan nhà nước, nhất là chính quyền địa phương ở cấp tỉnh và cấp giấy dưới tỉnh, từ đó sẽ giải quyết được những vướng mắc này và sẽ xóa bỏ được lợi ích nhóm, lợi ích cục bộ hoặc lợi ích cá nhân. 

Theo ông sau sáp nhập và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, việc bố trí, điều động, bổ sung cán bộ, công chức cần được đặt ra như thế nào để tăng cường năng lực, bảo đảm thực hiện tốt các nhiệm vụ, quyền hạn mới ở cấp xã?

Trong dự án Luật Cán bộ, công chức trình Quốc hội xem xét, sửa đổi lần này có đưa ra điểm mới, tôi cho rằng cũng rất tiến bộ và đáp ứng được kịp thời việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Đó là bỏ chương Cán bộ công chức cấp xã, hay nói cách khác là không phân biệt cán bộ, công chức làm việc ở xã, phường, thị trấn với cán bộ, công chức cấp huyện trở lên như trước đây.

Bây giờ khi chúng ta tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp, thì dù cán bộ, công chức ở cấp tỉnh hay cấp dưới tỉnh, hay trên Trung ương, thì đều có sự thống nhất, không phân biệt. Không còn chuyện mỗi khi được luân chuyển từ xã, phường lên làm việc tại các sở, ngành của tỉnh, lại phải qua sát hạch. Tất cả các hoạt động của cơ quan, các cấp chính quyền cấp tỉnh hay cấp dưới tỉnh đều là hoạt động công vụ. Cho nên việc sửa đổi Luật Cán bộ công chức lần này là một bước tiến bộ được Bộ Nội vụ trình Chính phủ và Chính hủ trình Quốc hội.  

Tôi rất ủng hộ quan điểm mới này. Chúng ta thấy rằng khi sáp nhập các xã, phường lại và tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thì cán bộ công chức dù ở xã, phường hay trên tỉnh, cấp trên có thể đánh giá những ai có thể đáp ứng được yêu cầu nghiệp vụ của tổ chức bộ máy mới thì mình bố trí vào. Còn những người khác chưa đáp ứng được yêu cầu hoặc không phù hợp, người ta có nguyện vọng thì mình giải quyết theo chính sách của Chính phủ mới ban hành theo Nghị định 178 và Nghị 67 mới sửa. 

Trong thời gian chưa giải quyết được hết thì phải xác định rõ vị trí việc làm của các cơ quan, đặc biệt ở các xã, phường để tính toán biên chế cần thiết để xác định rõ vị trí, bố trí người vào cho phù hợp. Từ đó mới đáp ứng được yêu cầu của việc đổi mới.

Xin trân trọng cả ơn ông!