Người dân sử dụng phương thức thanh toán không dùng tiền mặt khi mua hàng tại cửa hàng tạp hóa ở xã Vầy Nưa (Đà Bắc).
Những "công dân số” nơi bản xa
"Hồi mới mở quán người dân toàn trả bằng tiền mặt. Lúc ấy trong bản chỉ vài người có tài khoản ngân hàng (TKNH), chủ yếu để con cháu, vợ chồng, người thân đi làm ăn xa gửi tiền về cho gia đình. Nhưng giờ thì khác lắm rồi, người già nhận lương hưu qua thẻ, thanh niên thì chuyển khoản qua điện thoại. Quán tôi mỗi ngày có hàng chục lượt khách dùng mã QR để trả tiền”, chị Hồng xởi lởi kể.
Thay đổi trong thói quen tiêu dùng và sử dụng phương thức TTKDTM của người dân Vầy Nưa không phải là cá biệt. Mà đây là một phần của bước chuyển trong làn sóng chuyển đổi số đã và đang lan rộng trong toàn tỉnh. Chỉ cách đây vài năm, TKNH trong các gia đình vùng sâu như Vầy Nưa chỉ dùng để "nhận tiền hộ” từ người thân đi làm ăn xa. Những người có TKNH từng được ví như "cây ATM sống” của xóm bản. Nhưng giờ nhiều người dân, nhất là lớp trẻ, người hưởng lương hưu, trợ cấp xã hội... đều sở hữu tài khoản cá nhân và sử dụng thành thạo dịch vụ ngân hàng số.
Theo thống kê từ Ngân hàng Nhà nước chi nhánh khu vực III, đến nay,tỷ lệ người trưởng thành có TKNH trên địa bàn tỉnh Hòa Bình đạt 78,3%. 100% đơn vị sử dụng ngân sách thực hiện chi trả qua tài khoản cá nhân. Đây là bước tiến lớn trong hành trình chuyển đổi số của ngành ngân hàng tại địa phương. Các ngân hàng thương mại cũng tích cực phối hợp Bảo hiểm xã hội, Bưu điện, chính quyền địa phương để chi trả lương hưu và trợ cấp qua tài khoản. Không chỉ là cải cách thủ tục hành chính, hoạt động này góp phần lan tỏa hình thức TTKDTM đến các vùng khó khăn.
Hiện toàn tỉnh có 9 ngân hàng thương mại, 1 ngân hàng chính sách xã hội, cùng 30 chi nhánh cấp tỉnh, 50 phòng giao dịch cấp huyện và 3 quỹ tín dụng nhân dân đang hoạt động. Hạ tầng hỗ trợ thanh toán số cũng mở rộng mạnh mẽ với 73 máy ATM, 492 máy POS, phủ rộng đến nhiều xã, thị trấn. Đến nay, không chỉ các cửa hàng, hộ kinh doanh mà nhiều shipper, tiểu thương tại các chợ truyền thống cũng đã quen với việc quét mã QR, chuyển khoản qua Internet Banking, Mobile Banking. Những hình thức thanh toán hiện đại, từng được xem là "xa xỉ” ở nông thôn nay trở thành lựa chọn phổ biến.
Tốc độ tăng trưởng bình quân về giao dịch TTKDTM của tỉnh trong 3 năm qua (2022 - 2025) ấn tượng với số lượng giao dịch tăng khoảng 50%/năm, giá trị giao dịch tăng khoảng 20%/năm. Đặc biệt, giao dịch TTKDTM qua điện thoại di động tăng tới 70%/năm. Thanh toán bằng mã QR tăng gấp đôi mỗi năm. Đáng chú ý, toàn tỉnh có khoảng 700 nghìn người từ 15 tuổi trở lên đang sử dụng TKNH hoặc các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán, chiếm hơn 2/3 dân số toàn tỉnh.
Nguy cơ song hành cùng tiện ích
Theo đánh giá của các cơ quan chức năng, song hành với sự phát triển mạnh mẽ của các phương thức TTKDTM là những thách thức về an ninh tài chính. Thống kê từ năm 2023 đến nay, lực lượng chức năng Công an tỉnh đã tiếp nhận thông tin về gần 50 vụ lừa đảo chiếm đoạt tài sản trên không gian mạng, số tiền bị chiếm đoạt lên tới hàng chục tỷ đồng. Trong đó, hầu hết các vụ việc đối tượng lừa đảo sử dụng tài khoản giả mạo, tài khoản thuê mượn để nhận tiền từ bị hại rồi chuyển sang tài khoản khác nhằm xóa dấu vết.
Cùng với sự phát triển của công nghệ, các chiêu trò lừa đảo cũng ngày càng tinh vi hơn. Một số thủ đoạn phổ biến bao gồm: giả danh cán bộ Công an, Viện kiểm sát, cơ quan thuế... yêu cầu người dân cài ứng dụng giả và chuyển tiền; tuyển cộng tác viên bán hàng online, giao đơn ảo để dụ người bị hại chuyển tiền; lập các website giả mạo ngân hàng, công ty tài chính quảng cáo vay vốn với thủ tục nhanh rồi chiếm đoạt phí; sử dụng công nghệ deepfake, AI giả giọng nói, khuôn mặt người thân yêu cầu chuyển tiền. Ngoài các thủ đoạn trên, gần đây còn xuất hiện tình trạng các đối tượng lập doanh nghiệp "ma”, mở TKNH để nhận tiền từ các sàn đầu tư, tiền ảo... sau đó chiếm đoạt. Nạn nhân phần lớn là người dân thiếu hiểu biết về giao dịch số hoặc sử dụng mạng xã hội, điện thoại thông minh, chưa có kiến thức cơ bản về bảo mật.
Trước tình hình đó, các ngân hàng trên địa bàn tỉnh đã triển khai các biện pháp bảo mật nâng cao, như xác thực đa yếu tố (OTP, sinh trắc học, nhận diện khuôn mặt), mã hóa dữ liệu người dùng, sử dụng công nghệ blockchain để bảo vệ tính toàn vẹn giao dịch, triển khai hệ thống giám sát gian lận theo thời gian thực.
Theo đánh giá của các cơ quan chức năng, tội phạm sử dụng công nghệ cao liên quan đến ngân hàng diễn biến ngày càng phức tạp. Mặc dù các ngân hàng đã, đang áp dụng đồng bộ nhiều công nghệ để bảo vệ khách hàng, nhưng việc chống lại các hình thức lừa đảo sử dụng trí tuệ nhân tạo AI vẫn là một thách thức. Hiện nhiều ngân hàng đã tích hợp cảnh báo rủi ro ngay khi người dùng thao tác bất thường, chủ động gửi thông báo xác thực nếu thấy đăng nhập từ thiết bị lạ. Tuy nhiên, hiệu quả vẫn phụ thuộc lớn vào sự cảnh giác và hiểu biết của người dùng.
Theo Thượng tá Nguyễn Cao Cường, Trưởng phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao, Công an tỉnh: Để góp phần đảm bảo an toàn trong hoạt động TTKDTM, ngoài việc nâng cấp bảo mật từ phía ngân hàng, quan trọng nhất vẫn là nâng cao nhận thức, kỹ năng số đi kèm với "trí tuệ số”, đó là sự hiểu biết, cảnh giác và chủ động từ phía người dân. Khi ấy, mỗi chiếc điện thoại thông minh không chỉ là công cụ thanh toán, mà còn là cánh cửa đưa người dân đến gần hơn với một xã hội số minh bạch và hiện đại.
Mạnh Hùng
Phát triển bởi ICT GROUP.
