Sống giữa bản Mường Luỹ Ải bình yên, nếp nhà của nghệ nhân ưu tú Bùi Văn Khẩn, xã Phong Phú   (Tân Lạc) mang đặc điểm kiến trúc cổ xưa của vùng Mường Bi. Ngôi nhà sàn 1 gian, 2 chái, làm từ gỗ, nứa, tre. Tầng dưới cùng (gầm nhà sàn) vẫn giữ nền đất, là nơi để dụng cụ sản xuất như khung cửi, dao, cung, nỏ. Tầng quan trọng nhất của ngôi nhà là tầng giữa làm nơi thờ tự và sinh hoạt, nghỉ ngơi của các thành viên trong gia đình. Về tầng gác tuy đã giản tiện nhiều so với trước kia nhưng già Khẩn vẫn giữ lại một phần nhỏ để cất giữ kỷ vật truyền thống của gia đình, gồm 1 xanh đúc bằng đồng, 3 cặp trò ổ (dụng cụ đựng chăn, màn, áo, gối, trang sức… của cô dâu khi về nhà chồng) đã được lưu giữ qua nhiều thế hệ. Già Khẩn cho biết: Xưa kia, người Mường Bi lập bản, lập Mường, xây dựng cuộc sống được sáng tạo trên cơ sở kinh nghiệm thực tiễn. Tất cả những điều này được ghi rõ trong sử thi "Đẻ đất, đẻ nước” của người Mường và được lưu giữ đến ngày nay. Nhà sàn của người Mường cổ có hình dáng kiến trúc 4 mái dốc theo hình con rùa. Làm nhà, người Mường coi trọng cầu thang, cửa chính, máng nước sinh hoạt, cối đuống… Vì thế, dù nhà to hay nhà nhỏ, những bộ phận này luôn được đặt đúng vị trí. Không chỉ giữ nét đặc sắc nhà sàn Mường, già Khẩn còn là một trong những nghệ nhân nắm giữ mo Mường, luôn đau đáu với việc bảo tồn phong tục, tập quán của người Mường Bi.

Sinh ra, lớn lên ở thị trấn Vụ Bản (Lạc Sơn), khi trưởng thành định cư ở thôn 168, xã Vĩnh Tiến (Kim Bôi), nghệ nhân Bùi Tiến Xô (70 tuổi) là một trong những người tâm huyết nhất bảo tồn, phát huy bản sắc văn hoá Mường. Trong không gian riêng tư nhưng mang đậm hồn Mường, ông dành vị trí trang trọng nhất  trưng bày khối gia tài đồ sộ với 55 chiếc chiêng, trong đó có 18 chiêng cổ, 28 chiêng kim, còn lại là chiêng thâu. Cùng với giữ nếp nhà sàn, sưu tầm chiêng Mường, ông tích cực truyền dạy miễn phí nghệ thuật chiêng Mường cho hàng trăm người khắp làng trên, xóm dưới, các xã vùng Mường Động, Mường Vang. Nhiều học trò của ông là học sinh trong các nhà trường, đại diện cho lớp trẻ kế thừa.

Thông qua các hình thức động viên, khích lệ, tuyên truyền, việc giữ gìn bản sắc văn hóa Mường không chỉ trong số ít cá thể đơn lẻ mà lan toả rộng khắp các tổ chức, cộng đồng. Về các xã: Văn Sơn, Nhân Nghĩa, Chí Thiện, Chí Đạo ở vùng Mường Vang, hay các xã Gia Mô, Lỗ Sơn, Phú Vinh của vùng Mường Bi, người dân thường xuyên giao tiếp bằng tiếng Mường, mặc trang phục dân tộc không chỉ trong dịp lễ hội mà cả trong cuộc sống sinh hoạt hàng ngày. Tiêu biểu trên địa bàn huyện Lạc Sơn còn lưu giữ trong Nhân dân trên 12.000 ngôi nhà sàn Mường, 3.000 chiêng Mường; thành lập được 1 câu lạc bộ (CLB) mo Mường, 3 CLB thơ ca, 252 đội văn nghệ xóm, phố. Năm 2021, CLB mo Mường kết nạp thêm 3 thành viên mới, bình quân mỗi thành viên thực hiện trên 100 nghi lễ, phối hợp cơ quan chức năng tổ chức truyền dạy chữ Mường và mo Mường cho hơn 40 người. Đặc biệt, người dân vùng Mường Vang còn giữ được những giá trị bản sắc văn hoá riêng có như tục ăn cơm mới, đón Tết Độc lập…         

Sự phong phú, độc đáo về bản sắc cả trong đời sống vật chất, tinh thần của cộng đồng người Mường Hoà Bình có sức hấp dẫn đặc biệt đối với du khách. Chẳng thế mà từ khi phục dựng lại các lễ hội truyền thống như: Lễ hội Khai hạ Mường Bi (Tân Lạc), lễ hội chùa Tiên (Lạc Thuỷ), lễ hội đền Bờ (Cao Phong)…, lượng khách đến thăm quan, du lịch tại các địa phương trong tỉnh tăng lên hàng triệu lượt người/năm. Năm 2021, mặc dù chịu ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, tỉnh vẫn là một trong số ít địa phương ở miền Bắc có lượng du khách ổn định, tổng lượng khách đón trên 1,4 triệu lượt. Dự kiến năm 2022, toàn tỉnh đón trên 2,5 triệu lượt khách, tổng thu từ du lịch trên 2.400 tỷ đồng. Thông qua các chương trình giới thiệu, quảng bá văn hoá - du lịch đã thu hút du khách đến với các điểm đến. 

Cũng nhờ những khác biệt về bản sắc cùng những giá trị văn hóa được lưu giữ, bảo tồn mà các bản làng du lịch cộng đồng, như: Lũy Ải - xã Phong Phú, Chiến - xã Vân Sơn, Bưởi Cại - xã Phú Cường, Ngòi -    xã Suối Hoa (Tân Lạc); Mỗ - xã   Bình Thanh, Tiện - xã Thung Nai (Cao Phong), Mu - xã Tự Do (Lạc Sơn), Đá Bia, Mó Hém - xã  Tiền Phong, Ké - xã Hiền Lương  (Đà Bắc), Bích Trụ - xã Hoà Bình (TP Hoà Bình) trở thành điểm đến hấp dẫn trên hành trình khám phá, trải nghiệm vùng đất, con người Hòa Bình. Một số bản làng du lịch cộng đồng thường xuyên đón các đoàn khách nước ngoài đến tìm hiểu, nghiên cứu về văn hoá Mường, như: Lũy Ải - xã Phong Phú (Tân Lạc), Đá Bia - xã Tiền Phong (Đà Bắc), Mu - xã Tự Do (Lạc Sơn)… Thông qua việc tạo dựng, tái hiện các hoạt động phiên chợ quê, trình diễn nghề dệt thổ cẩm, đan lát, làm cơm lam, rượu cần, tổ chức trò chơi dân gian (đi cà kheo, đánh mảng, ném còn), thi đấu thể thao dân tộc (bắn nỏ, đẩy gậy, kéo co)… đã mang đến cho du khách những trải nghiệm sống động và chân thực về không gian sinh hoạt văn hoá cộng đồng Mường xưa trên các bản làng Mường.     

Theo thống kê, toàn tỉnh hiện có 786 loại hình di sản văn hoá phi vật thể. Bao gồm các loại hình tiếng nói, chữ viết, ngữ văn dân gian, nghệ thuật trình diễn dân gian, tập quán xã hội, nghề thủ công truyền thống, tri thức dân gian. Trong đó, 2 di sản văn hoá phi vật thể là mo Mường và nghệ thuật chiêng Mường đã được ghi danh vào danh mục di sản văn hoá phi vật thể quốc gia. 101 di tích được xếp hạng cấp quốc gia và cấp tỉnh. Nhiều giá trị văn hoá đặc sắc được quan tâm khôi phục, phát triển, nhất là lễ hội có ý nghĩa, tiềm năng lớn để khai thác, phát huy phục vụ phát triển KT-XH, nhất là trong lĩnh vực du lịch với loại hình du lịch di sản, góp phần thu hút du khách, nâng cao thu nhập, giảm nghèo. 

Theo đồng chí Bùi Thị Niềm, Giám đốc Sở VH-TT&DL, văn hoá dân tộc Mường được quan tâm khơi dậy, kết hợp khai thác gắn với du lịch và dần khẳng định hướng đi đúng, hiệu quả, phù hợp với thế mạnh của địa phương. Người Mường Hoà Bình đang tiếp tục gìn giữ, bảo tồn  giá trị bản sắc văn hoá truyền thống, những nét cơ bản về phong tục, tập quán, tín ngưỡng, nếp nghĩ, cách làm trong sinh hoạt hàng ngày, các giá trị văn học nghệ thuật, ngôn ngữ, chữ viết, tri thức dân gian, trang phục… Đặc biệt, để chung tay gìn giữ, tạo sức sống mãnh liệt, lâu bền của bản sắc Mường trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, cùng với việc tăng cường công tác lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, tỉnh luôn chú trọng tuyên truyền, giáo dục ý thức, lòng tự hào dân tộc; tôn vinh và thực hiện đầy đủ chính sách đãi ngộ của Đảng, Nhà nước đối với các nghệ nhân gìn giữ, trao truyền; huy động nguồn lực cho công tác bảo tồn bản sắc Mường nói riêng, di sản văn hoá các dân tộc trong tỉnh nói chung; phổ biến, truyền dạy để di sản và bản sắc văn hoá Mường ngày càng lan toả, nhất là chữ viết, trình tấu chiêng, dân ca, dân vũ Mường với trọng tâm truyền dạy là thế hệ trẻ, đội văn nghệ các xóm, bản phát triển du lịch cộng đồng…