Chiến tranh đã lùi xa, nhưng dưới lòng sông Đà vẫn có một cuộc chiến thầm lặng. Ở đó, những người lính công binh lặng lẽ tìm kiếm, thu hồi "tử thần” giấu mặt, đó là bom mìn, vật nổ còn sót lại sau chiến tranh.

Theo bản đồ bom mìn do Bộ Quốc phòng Mỹ cung cấp, trong giai đoạn 1964 - 1972, không quân Mỹ ném xuống dải đất Việt Nam hàng triệu tấn bom đạn các loại. Hòa Bình là một trong những địa bàn bị đánh phá ác liệt. Trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, Hòa Bình cũng từng là chiến địa với những trận đánh khốc liệt. Chính vì thế, số lượng bom đạn còn tồn sót sau chiến tranh ở đây rất lớn.

Theo kết quả điều tra, lập bản đồ bom mìn trên địa bàn Quân khu 3 do Ban Dự án điều tra lập bản đồ bom mìn - Bộ Tư lệnh Quân khu 3 khảo sát, thống kê cho thấy, trên địa bàn tỉnh Hòa Bình hiện còn gần 9.000ha đất bị ô nhiễm bom mìn, chiếm 19,2% tổng diện tích tự nhiên của tỉnh, đứng thứ 7/9 tỉnh trong Quân khu có diện tích đất bị ô nhiễm bom mìn. Trong đó, khu vực hạ lưu sông Đà, đoạn chảy qua trung tâm TP Hoà Bình được xác định là khu vực ô nhiễm bom mìn với mật độ khá dày đặc. Điển hình như ngày 17/1/2025, lực lượng chức năng phát hiện 24 đầu đạn pháo dưới chân trụ T8 cầu Hòa Bình. Theo đánh giá, những vật nổ này đều đã được kích hoạt, đang trong tình trạng mất an toàn có thể phát nổ bất cứ lúc nào.

Trước thực trạng đó, Bộ Chỉ huy quân sự (CHQS) tỉnh đã tham mưu UBND tỉnh triển khai kế hoạch kiểm tra, rà phá bom mìn và vật nổ tồn sót tại khu vực hạ lưu sông Đà. Để thực hiện nhiệm vụ, Bộ CHQS tỉnh phân công, giao nhiệm vụ cho lực lượng làm nhiệm vụ gồm 50 cán bộ, chiến sỹ có kinh nghiệm, kỹ năng trong công tác dò tìm, xử lý bom mìn thuộc Đại đội Công binh cùng các trang thiết bị chuyên dụng, hiện đại      tổ chức dò tìm, trục vớt bom mìn dưới lòng sông Đà. Trong thời gian 1 tháng (từ ngày 7/5 - 6/6/2025), lực lượng làm nhiệm vụ đã dò gỡ và làm sạch 29,5ha lòng sông, phát hiện, xử lý 244 quả bom, đạn, lựu đạn các loại. Trong đó có   quả bom phá 2.000 GB, 20 bom "quả dứa”,  hàng chục đạn pháo 105mm, đạn cối, đạn nổ các cỡ từ 7,62 - 14,5mm và hàng chục quả lựu đạn. Tất cả các vật nổ được phát hiện, trục vớt từ lòng sông đều trong tình trạng mất an toàn, cực kỳ nguy hiểm, cơ chế nổ đã được kích hoạt...

"Chúng tôi thường nói đùa, xuống nước là như bước vào cửa tử. Bởi lặn sâu xuống mỗi mét nước là một lần hồi hộp, căng thẳng. Có lúc nước xiết, bùn lấp, phải sờ từng viên đá, từng hòn sỏi, từng mảng kim loại nhô lên nghi ngờ. Dưới lòng sông, một tiếng động cũng có thể là tín hiệu cảnh báo sự sống hay cái chết”, Thiếu tá Bùi Văn Đăng, Đại đội trưởng Đại đội Công binh, Bộ CHQS tỉnh chia sẻ. Lặn xuống dòng nước đục, trong bộ đồ lặn nặng nề, các chiến sỹ công binh phải vận dụng mọi kỹ năng chuyên môn để phát hiện, xác định và thu gom, trục vớt bom mìn. Đó là một cuộc chiến sinh tử.

Thượng úy Hoàng Công Sơn, một trong những chiến sỹ được giao nhiệm vụ trực tiếp lặn sâu dưới sông để trục vớt bom mìn, vật nổ vẫn còn rùng mình khi nhớ lại những khoảnh khắc tiếp cận, trục vớt đầu đạn pháo còn nguyên đầu kíp nổ từ dưới đáy sâu của lòng sông: Có những vật nổ nằm sâu từ 5 - 6m nước lẫn với đá dưới lòng sông. Nếu không cẩn thận, một cú va chạm mạnh cũng đủ để xảy ra kích nổ...

Không chỉ những người lặn dưới sông mà mỗi khi phát hiện bom đạn, vật nổ, những đồng đội trên thuyền cũng chẳng "yên”. Bởi theo Thiếu tá Nguyễn Hồng Đức, không một quả nào giống quả nào về tính chất. Có những loại bom thời Pháp, thời Mỹ, có những quả đã bị ăn mòn vỏ ngoài, rất khó nhận dạng. Điều này gây ra nhiều khó khăn trong công tác trục vớt, vì không xác định được cơ chế nổ của các loại bom đạn nguy hiểm này. Nhưng cũng có khi, những vật nổ được người lính công binh phát hiện trong tình trạng nguyên vẹn đến "lạnh người”. 

"Khi phát hiện quả bom phá 2000 GB dưới gần 2m nước và lẫn sâu trong bùn, anh em chúng tôi phải dùng tay trần đề lần sờ. Ai cũng rùng mình, "lạnh” sống lưng khi chạm tay vào đầu nổ. Sau hàng chục năm nằm sâu dưới lòng sông Đà, quả bom được trục vớt thành công. Khi đưa lên bờ, kíp nổ của quả bom vẫn còn nguyên vẹn, vỏ quả bom vẫn giữ được màu kim loại xanh bóng. Hoặc khi phát hiện "ổ” hơn 20 bom "quả dứa”, sau hàng chục năm nằm sâu dưới lòng sông nhưng khi đưa lên, có những quả còn nguyên lớp sơn vàng đặc trưng và những ký hiệu chết chóc”, Thiếu tá Đinh Huy Hoàng kể. Mỗi quả bom được trục vớt thành công là một chiến thắng. Nhưng đằng sau đó là sự đánh đổi với những hy sinh thầm lặng.

Hơn 240 quả bom, đạn, vật nổ các loại được thu gom chia làm 2 đợt để hủy nổ an toàn tuyệt đối. Đợt đầu gồm 1 quả bom phá và 20 bom "quả dứa”; đợt hai là 3 quả đạn cối, 40 quả lựu đạn và 174 viên đạn các loại. Chia sẻ về nhiệm vụ vinh quang này, Thượng tá Bùi Văn Mai, Phó Chỉ huy trưởng, Tham mưu trưởng Bộ CHQS tỉnh cho biết: Xác định là nhiệm vụ đặc biệt nguy hiểm. Nhưng anh em trong đơn vị luôn giữ vững tinh thần thép. Bởi mỗi cán bộ, chiến sỹ được giao nhiệm vụ đều xác định đây không chỉ là nhiệm vụ quốc phòng, mà còn là trách nhiệm, mệnh lệnh từ trái tim người lính sẵn sàng hy sinh cho sự bình yên của cuộc sống...