Các bà lang bán thuốc nam tại chợ Bến, xã Thanh Cao (Lương Sơn).

Ở chợ có những bà lang đã bán thuốc ở đây hàng mấy chục năm. Bà Nguyễn Thị Đặng là một người như thế. Hơn 70 tuổi, nhà ở xóm Quèn Thị, xã Cao Dương (Lương Sơn), cách chợ Bến vài km, trừ những hôm mưa gió, còn cứ đến phiên chợ, chỉ 6 - 7h là bà đã có mặt ở chợ. Mang theo các loại thuốc do bà hái đến chợ bán. Bà Đặng cho biết: Tôi là đời thứ 3 bán thuốc nam ở chợ Bến. Trước đây mẹ tôi cũng đã bán ở đây hàng mấy chục năm trời, sống đến 102 tuổi và mới mất cách đây 2 năm. Tất cả những bài thuốc này đều do mẹ tôi truyền lại. Bây giờ, tôi hơn 70 tuổi nhưng vẫn đi lấy lá thuốc và đem bán ở chợ. Hôm bán được nhiều, hôm bán được ít nhưng đến phiên là đi chợ. Hôm nào mưa gió phải nghỉ là trong lòng thấy thiếu.

Những người như bà Đặng chiếm chủ yếu ở chợ Bến này. Họ là người dân tộc Dao, Mường ở các xã lân cận chuyên trồng cây thuốc, hoặc là người đi hái thuốc trong rừng về phơi, đến phiên đem bán trực tiếp hoặc đưa hàng thẳng đến các nhà bán buôn với giá rẻ, chỉ vừa đủ công đi hái lá thuốc như thể để duy trì những phiên chợ đặc biệt. Đơn giản như vậy nhưng chợ thuốc nam ở đây lại khá nổi tiếng. Thuốc ở chợ đã được xuất bán tại nhiều tỉnh, thành phố, thậm chí vào cả miền Nam. Chợ đầu mối này cũng là địa chỉ quen thuộc của nhiều nhà thuốc nam trên địa bàn tỉnh. Bà lang Khiển, phố Bãi Nai, xã Mông Hóa (TP Hòa Bình) là khách hàng quen thuộc. Tuổi đã cao, nhưng mỗi tháng 6 lần, bà Khiển bắt chuyến xe khách sớm nhất từ Hòa Bình đi hướng Phủ Lý - Hà Nam để xuống chợ. Bà Khiển cho biết: Chợ Bến hiện vẫn còn nhiều loại thuốc nam mà trên thị trường rất hiếm, đó là những loại cây chỉ mọc sâu trong rừng chứ không mang về vườn trồng được, chỉ có bà con đồng bào Mường, Dao đi rừng mới biết để lấy. Ngoài ra, xuống chợ, tôi cũng học được cách kết hợp thuốc của các bà lang, bà mế. Không phải đương nhiên mà thuốc nam thường có nhiều vị, là do các bà mế biết được đặc tính của từng loại cây để kết hợp lại thành vị thuốc chữa được nhiều bệnh, tăng sức khỏe cho người bệnh, hoặc cũng có thể uống hàng ngày để phòng bệnh.

Tuy nhiên, thứ hấp dẫn ở chợ Bến ngoài sự phong phú của các bài thuốc còn là cách bán hàng ở phiên chợ đặc biệt này. Khách mua có thể sà vào từng mẹt hàng, gánh thuốc, hỏi han từng loại thuốc chữa bệnh gì, vì sao có loại khô, loại tươi... đều được những bà mế giải thích cặn kẽ. Còn nếu không biết nên mua loại nào, các bà mế có thể nhìn sắc mặt, hỏi han tình trạng sức khỏe, độ tuổi để tư vấn cho khách những loại thuốc phù hợp. Giá thuốc ở đây khá rẻ, chủ yếu được phơi sấy thủ công. Phiên chợ thuốc thường diễn ra trong thời gian ngắn, tấp nập một lúc từ 8 - 9h. Khoảng 10h thì những bà lang bắt đầu thu dọn ra về, nhưng nếu có người mang một loại thuốc đến và nhờ tư vấn, các bà không ngại ngồi lại để hướng dẫn cho cách uống thế nào, chữa bệnh gì, dù rằng không mua hàng của mế.

Có dịp trải nghiệm chợ thuốc nam chợ Bến, trò chuyện với các bà lang bán thuốc cảm nhận rõ hơn giá trị của nghề thuốc, đặc biệt là nghề thuốc nam được truyền từ đời này sang đời khác. Phải chăng vì điều đó mà chợ thuốc nam nơi đây vẫn duy trì như một giá trị trao truyền của nguồn cội.

Phương Linh