Dịp cuối tuần, gia đình chị Đoàn Thu Trang ở Giáp Bát (Hà Nội) tự thưởng cho mình chuyến di lịch đầy ý nghĩa tại SaPa. Giống như nhiều du khách khác, chị vô cùng ấn tượng với không khí tuyệt vời ở xứ lạnh, thiên nhiên hoang sơ đẹp như trong cổ tích, được tiếp xúc, cảm nhận cuộc sống dân dã của người dân bản địa. Và một sở thích nữa là đi dạo vào mỗi buổi chiều, dừng chân thưởng thức những món ăn đặc sản thơm ngon. Chị Trang tấm tắc: đi dạo và ghé vào quầy nhấm nháp hạt dẻ rừng rang bơ bọc trong bao giấy nóng hổi sẽ cho cảm giác thật tuyệt. Nói chung là hạt dẻ ở đây rất ngon, có thể ăn mà không thấy chán…

Đoàn chúng tôi cũng đi tìm hương vị hạt dẻ Lào Cai nhưng để vừa thưởng thức, vừa để mua về làm quà, chúng tôi chọn điểm dừng chân ở chợ Cốc Lếu. Đây là khu chợ sầm uất nhất và nếu thăm quan chợ mùa này sẽ có rất nhiều nông sản địa phương để khách lựa chọn. Hạt dẻ tươi, hạt dẻ rang muối, hạt dẻ rang bơ, bung mật có mặt ở khắp trong, ngoài chợ. Từ cách xa chợ hàng trăm mét, khứu giác, vị giác của thực khách đã bị kích thích bởi mùi thơm hạt dẻ rang quyện dậy mùi bơ, mùi mật thơm lừng. Đon đả mời chúng tôi nếm thử, anh Vàng A Tẩn – người bán hạt dẻ phía trong chợ Cốc Lếu cho hay: Lên đây mùa này mà không được nếm thử hạt dẻ nếp thì quả thực đáng tiếc. Cũng chỉ chừng tháng nữa là hết mùa, hạt dẻ lúc ấy có bói cũng không ra. Khách đến dịp này mua về làm quà rất nhiều, người dăm cân, người mười cân, đã ăn rồi ai cũng muốn lấy thêm để người ở nhà được cùng thưởng thức.

Du khách ghé chợ Cốc Lếu (thành phố Lào Cai) mua hạt dẻ ván.

Tháng ba, tháng tư cũng thường đã vào cuối vụ hạt dẻ Lào Cai. Có cô bạn tên Nguyễn Thu Hương, công tác tại Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Lào Cai hãnh diện kể với chúng tôi: nhờ điều kiện khí hậu lạnh và thổ nhưỡng trời ban nên cây hạt dẻ có rất nhiều, sống được ở những nơi có địa hình sườn đồi dốc, đất nương rẫy, tầng đất dày, tơi xốp, thoát nước tốt. Chẳng cần phải lặn lội đâu xa, có những chỗ từ đường cái đi vào vài chục bước chân là đã thấy những hàng dẻ đứng sừng sững, dang tán to rộng, quả sai trĩu trịt. Vào dịp cuối đông, đầu xuân, hạt dẻ chín rụng rơi đầy mặt đất, bà con các dân tộc chờ đến lúc đó để chỉ việc khi thu quả rụng mang về. Cũng chỉ khi dẻ rụng mới là là lúc hạt đủ độ bùi, độ ngọt.

Ngon, bổ dưỡng và khác biệt so với các loại hạt dẻ khác là cảm nhận của chúng tôi khi thưởng thức hạt dẻ mà bà con thường gọi với cái tên dân dã là dẻ ván, hay dẻ nếp Lào Cai. Hạt dẻ Lào Cai có điểm khác biệt so với hạt dẻ Trùng Khánh (Cao Bằng), hạt dẻ Trung Quốc ở chỗ xét về tính chất, chất lượng đặc thù, hạt dẻ Lào Cai to hơn 3 – 4 lần so với hạt dẻ rừng nhưng nhỏ hơn so với những loại hạt dẻ kia, hình dáng hơi méo, kích thước ba chiều gần bằng nhau, vỏ màu nâu sẫm, rất bóng, trên vỏ có lớp lông tơ mịn, nhạt, vỏ lụa mỏng, dễ bóc, nhân hạt có màu vàng chanh, vị ngọt, bùi, thơm ngậy. Có nhiều cách chế biến hạt dẻ nhưng cách chế biến truyền thống và được ưa chuộng nhất vẫn là đem luộc kỹ sau đó rang lên để hạt dẻ thêm dậy mùi thơm, hạt dẻ lúc đó trở thành đồ ăn vặt vô cùng hấp dẫn. Một số cách chế biến đơn giản khác cũng được áp dụng như làm nhân bánh, xôi hạt dẻ, chè hạt dẻ… để tạo ra những món ăn bổ dưỡng, mới lạ.

Hạt dẻ rang bơ mang hương vị ẩm thực riêng có của Lào Cai.

Thông qua "con đường” du lịch, cùng với các sản vật khác, hạt dẻ Lào Cai đã chiếm trọn tình cảm yêu mến của du khách về một món ăn dân dã, đậm đà, hấp dẫn. Bởi thế mà giờ ở Lào Cai, nhiều trang facebook lập nên để quảng bá, vận chuyển các đơn hàng hạt dẻ Lào Cai tới khắp mọi miền phục vụ nhu cầu của thực khách. Giá bán hạt dẻ nếp SaPa hay còn gọi là hạt dẻ Lào Cai thường ở mức 50.000 – 55.000 đồng/kg hạt tươi, cuối vụ giá có thể tăng thêm 10.000 đồng – 20.000 đồng/kg. Hạt dẻ rang bơ, rang muối, bung mật các loại dao động 70.000 đồng – 80.000 đồng/kg. Còn tại các chợ ở Lào Cai, mỗi kg hạt dẻ tươi thường bán với giá 50.000 đồng/kg, hạt dẻ rang giá phổ biến 70.000 đồng/kg. Lưu ý nếu có thể thì nên nhờ người bản địa đưa đi mua bởi nhiều khi khách tự mua sẽ dễ bị nhầm lẫn mua phải hạt dẻ Trung Quốc.

Bùi Minh