Đồng chí Lê Văn Bàng, UVBCH Hội Khoa học LSVN, Phó Chủ tịch TT, Tổng thư ký Hội Sử học tỉnh phát biểu tại hội thảo.

Cuối thế kỷ XIX thực dân Pháp đã hoàn thành việc bình định, thiết lập xong bộ máy cai trị đất nước với những cuộc khai thác thuộc địa tàn bạo làm bần cùng dân tộc, buộc nhân dân cả nước liên tục vùng lên chống quân xâm lược. Nhân dân tỉnh ta cũng tích cực tham gia các cuộc kháng chiến thể hiện tinh thần yêu nước của nhân dân các dân tộc tỉnh Hòa Bình trước khi có Đảng lãnh đạo. Tiêu biểu là cuộc khởi nghĩa của nhân dân Kỳ Sơn, Lương Sơn do Tổng Kiêm (Phó Tổng Mông Hóa)và Đốc Bang (Lý Trưởng xã Mông Hóa) chỉ huy giai đoạn (1909 - 1910).

Năm 1904, Đinh Công Nhung - Tuần phủ Hòa Bình ra sức bóc lột nhân dân xã Mông Hóa độc chiếm đất đai, không chịu khuất phục Tổng Kiêm và Đốc Bang đã vận động nhân dân đệ đơn lên Công sứ tỉnh và phủ Thống sứ toàn quyền ở Hà Nội kiện Đinh Công Nhung. Kết quả, Đinh Công Nhung thắng kiện. Tháng 4/1909, Tổng Kiêm và Đốc Bang làm lễ tế cờ ở núi Viên Nam (Mông Hóa) phát động cuộc khởi nghĩa chống Pháp ở vùng núi Kỳ Sơn, Lương Sơn. Ngày 2/8/1909, nghĩa quân giành chiến thắng vang dội khi đánh chiếm trại lính khố xanh, tiêu diệt quân địch. Đầu năm 1910, thực dân Pháp huy động 3.000 quân bao vây núi Viên Nam, nghĩa quân nhiều lần phản kích nhằm mở đường máu để phá vòng vây nhưng không thành công. Quân địch bao vây đường tiếp tế cho nghĩa quân. Lương thực cạn, nghĩa quân của Tổng Kiêm phải rút về núi Viên Nam để hội quân với Đốc Bang. Trong tình thế khó khăn ngày 10/4/1910, Tổng Kiêm và Đốc Bang đã quyết định đánh trận cuối cùng với địch để phá vòng vây. Kết quả, cuộc tấn công thất bại Tổng Kiêm và Đốc Bang bị bắt.

Tại hội thảo, các đại biểu tập trung thảo luận nghiên cứu về cuộc khởi nghĩa chống Pháp của Tổng Kiêm, Đốc Bang (1909 - 1910), tìm hiểu diễn biến, ý nghĩa lịch sử to lớn của cuộc khởi nghĩa. Tuy thất bại nhưng cuộc khởi nghĩa mang tính bản lề trước khi Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời. Ngoài ra, Hội thảo đề xuất các kiến nghị trong thời gian tới cần có những cuộc điều tra, khảo sát, nghiên cứu sâu hơn về sự kiện này…từ đó có phương án phù hợp để quản lý, bảo vệ, trùng tu, tôn tạo Khu căn cứ kháng chiến trong đó có hai phần mộ cụ Tổng Kiêm và Đốc Bang. Nhằm tiến tới lập hồ sơ khoa học di tích trình các cấp có thẩm quyền ra quyết định công nhận là di tích lịch sử cách mạng cấp tỉnh.