Huyện Lạc Sơn có 3 xã vùng cao, gồm: Tự Do, Ngọc Lâu, Ngọc Sơn. Do vị trí nằm giữa những thung lũng xen kẽ của dãy Trường Sơn hùng vỹ nên vùng cao được ưu ái về cảnh sắc, quanh năm khí hậu mát lành. Ở vùng cao, khi gặp nhau, gặp khách xa hay gần, bà con vẫn lơ nón (hành động bỏ mũ, bỏ nón khỏi đầu, có nơi gọi là lợ nón, ngả nón - PV) để chào hỏi, đó là nét đẹp văn hóa đặc sắc trong đối nhân, xử thế hằng ngày.
Lơ nón - phong tục đẹp của người vùng cao
Dù là thời điểm nào trong năm, "dấu hiệu” để nhận biết người vùng cao "chính hiệu” đó chính là nụ cười và cái lơ nón đặc trưng khi chào hỏi. Người vùng cao nơi này luôn dễ mến và thân thiện như vậy. Ông Bùi Văn Kin, Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Ngọc Lâu lý giải ngắn gọn: Chẳng biết phong tục đó có tự bao giờ, chỉ biết lúc còn là đứa trẻ thì lơ nón khi chào hỏi đã là một trong những bài học vỡ lòng của người Mường chúng tôi. Gặp người quen, người xa, người gần chúng tôi đều lơ nón chào hỏi. Điều này thể hiện sự tôn trọng, kính trọng lẫn nhau.
Người Mường ở các xã vùng cao huyện Lạc Sơn vẫn giữ được phong tục lơ nón khi chào hỏi nhau.
Theo ông Kin cho biết, động tác lơ nón khá đơn giản, khi gặp nhau, người Mường sẽ bỏ nón khỏi đầu để chào hỏi. Người trẻ tuổi, con cháu là những người phải lơ nón trước, người lớn cũng lơ nón để đáp lại. Đối với người Mường, trong các mối quan hệ xã hội thì mối quan hệ giữa thông gia được giữ ý hơn cả. Khi thông gia gặp gỡ, nói chuyện, họ chọn lọc câu chữ, chú ý từng lời ăn tiếng nói để thể hiện sự tôn kính lẫn nhau. "Đối với thông gia, người Mường quan niệm, nhà gái chia con, sẻ cái về nuôi dưỡng bố mẹ, còn nhà trai thì không chê con gái họ biết một, chưa biết mười mà cưu mang, bao bọc nên họ rất kính trọng. Do đó, việc lơ nón là phép lịch sự tối thiểu, lời ăn tiếng nói phải chuẩn chỉ, nhỏ nhẹ”, ông Kin lý giải.
Chia sẻ về phong tục này, cụ Bùi Văn Tẳm (80 tuổi), xóm Hầu 3, xã Ngọc Lâu cho biết, việc lơ nón khi chào hỏi không chỉ thể hiện sự tôn trọng mà còn là thước đo đánh giá sự trưởng thành của mỗi người và phản ánh sự giáo dục con cái của bố mẹ. Trong đó, con dâu, con rể là những người phải nắm rõ về phong tục này. "Không chỉ khi gặp gỡ mới lơ nón mà chỉ cần đến đầu làng của nhà ngoại (nhà bố mẹ vợ) hay nhà nội (nhà bố mẹ chồng) thì con rể, con dâu đã phải lơ nón để thể hiện sự tôn trọng rồi ”, cụ Tẳm nhấn mạnh.
Người Mường trọng "lời chào” hơn "mâm cỗ”
Đi công tác ở các vùng quê trong tỉnh, đặc biệt là ở vùng sâu, vùng xa, chúng tôi nhận thấy những nét tương đồng trong văn hóa của người Dao, người Tày, người Thái và người Mường. Trong đó, điểm giống nhau nhất có lẽ là sự hiếu khách của gia chủ. Đối với người Mường ở vùng cao Lạc Sơn, sự hiếu khách được thể hiện ngay bằng cái bắt tay của chủ nhà khi khách đến chơi. Tiếp đó, chủ nhà trải chiếu ở vị trí trang trọng trong ngôi nhà sàn mời khách ngồi chơi, uống nước. Trong khi uống nước, gia chủ thường thể hiện sự niềm nở bằng những câu hỏi mà khiến khách lạ cũng cảm thấy được trân trọng, ví như hỏi thăm sức khỏe, công việc, con cái.
Ông Bùi Văn Kin, Chủ tịch Hội Người cao tuổi xã Ngọc Lâu cho hay: Phong tục này đã có từ lâu đời. Khi khách đến chơi nhà, người Mường sẽ pha trà, rót chén rượu hoặc mang vò rượu cần ra mời khách. Mở đầu cuộc nói chuyện, người Mường chú trọng lời chào hỏi. Theo đó, chủ nhà hay hỏi khách những câu như: "Lâu ngày ông/bác/chú… đến chơi nhà, hỏi thăm dạo này gia đình, họ hàng, nhà trên, nhà dưới đều khỏe cả chứ?”. Đáp lại, khách sẽ cảm ơn lời hỏi thăm, đồng thời cũng hỏi thăm gia chủ với những câu hỏi tương tự. Sau hỏi thăm sức khỏe, tùy vào từng trường hợp, chủ nhà và khách sẽ hỏi nhau về kinh tế, mùa màng và các vấn đề khác. Thông qua những câu hỏi như vậy, giữa chủ và khách sẽ có được những thông tin, thấu hiểu về hoàn cảnh của nhau.
Theo ông Kin, tục chào hỏi còn được thể hiện rõ trong mâm cơm đãi khách của người Mường. Khi ngồi vào mâm cơm, tùy từng phong tục của từng vùng khác nhau mà khách hoặc chủ nhà sẽ là người mở lời trước. Đối với người Mường ở vùng cao Lạc Sơn thì người mở lời trước là khách. Theo đó, vị khách cảm ơn chủ nhà đã vất vả, tốn kém sắm nên mâm cơm ngon, chén rượu đầy để mời mình. Còn chủ nhà thì dù mâm cao, cỗ đầy đến đâu thì họ vẫn đáp lại đầy khiêm tốn, rằng: Lâu ngày khách đến chơi, đáng nhẽ gia đình phải sắm mâm cơm chu đáo, chén rượu ngọt để tiếp đãi nhưng do điều kiện kinh tế còn hạn hẹp nên chỉ có mâm cơm đơn sơ, chén rượu nhạt và mong muốn vị khách sẽ thông cảm cho sự thiếu chu đáo này. Sau những lời chào hỏi đó, khách và chủ ăn cơm, uống rượu và chuyện trò vui vẻ.
Quả thật, ngồi ăn cơm với người Mường, khách xa sẽ cảm nhận được sự trân trọng, với tình cảm hết sức chân thành của chủ nhà đối với mình. Trong nhịp sống hiện đại ngày nay, dù những phong tục, tập quán trên không còn giữ được nguyên vẹn nhưng người Mường ở vùng cao Lạc Sơn vẫn răn dạy con cháu những phép đối nhân, xử thế căn bản hằng ngày. Những lời chào hỏi thân mật, chân thành không phải thể hiện sự câu nệ, khách sáo, mà là biểu hiện văn hóa đặc trưng trong nếp ăn, nếp ở của người Mường. Những phong tục truyền thống đó đã tạo nên nét đẹp ở vùng cao Lạc Sơn đang lưu giữ những giá trị văn hóa Mường đặc sắc.
Viết Đào
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
