Phát huy giá trị di sản không phải chỉ nói chung chung bằng những chủ trương trong văn bản, sự kêu gọi ý thức, mà phải bằng những việc làm cụ thể. Việc làm ấy đã được ngành VH-TT&DL tham mưu, xây dựng lộ trình và triển khai thực hiện từ năm 2002, với việc phục dựng lại lễ hội Khai hạ Mường Bi (Tân Lạc) kết hợp màn trình tấu chiêng Mường của trên 500 tay chiêng.

Đêm mùng 7 tháng Giêng năm ấy, đang là mùa xuân nhưng trời Mường Bi chợt nổi trận dông lớn, làm mất điện khu vực trung tâm thị trấn Mường Khến (nay là thị trấn Mãn Đức). Ấy vậy mà rạng sáng hôm sau (tức ngày 8 tháng Giêng), tiết trời Mường Bi tạnh ráo, nắng xuân đón lớp lớp người dân đổ về trẩy hội Mường Bi. Cũng bởi vậy mà lễ hội Khai hạ Mường Bi lần đầu tiên ấy đã in dấu không phai trong lòng người dân và du khách, đặc biệt là màn trình tấu chiêng Mường độc đáo, quy mô nhất tính đến thời điểm đó. 

Từ sau lễ hội Khai hạ Mường Bi, việc bảo tồn, phát huy giá trị chiêng Mường được nhân rộng ra toàn tỉnh với việc phục dựng nhiều lễ hội khác, như lễ hội Mường Động, Mường Thàng, đình Cổi…, tạo không gian để trình tấu những màn chiêng Mường độc đáo. 

Bên cạnh đó, ngành VH-TT&DL tích cực tham mưu cho tỉnh xây dựng kế hoạch dài hơi cho việc phục hồi, bảo tồn, phát huy di sản văn hóa (DSVH) chiêng Mường. Cùng với việc sưu tầm chiêng, xây dựng các đội chiêng để biểu diễn ở cơ sở vào dịp lễ, Tết, tỉnh đã đưa chiêng Mường vào nhiều sự kiện chính trị, văn hóa lớn, như: Ngày hội Văn hóa, thể thao các dân tộc Tây Bắc, Ngày hội Văn hoá dân tộc Mường toàn quốc lần thứ nhất (năm 2007) do Hòa Bình đăng cai tổ chức. Trong Lễ kỷ niệm 125 năm thành lập tỉnh, 20 năm ngày tái lập tỉnh và đón nhận Huân chương Hồ Chí Minh (năm 2011), tỉnh đã tổ chức Lễ hội Văn hóa chiêng Mường tỉnh Hòa Bình lần thứ nhất. Lễ hội có sự góp mặt của hàng nghìn nghệ nhân chiêng đến từ 4 vùng Mường lớn: Bi, Vang, Thàng, Động trong tỉnh và một số tỉnh bạn: Hà Nội, Thanh Hóa, Phú Thọ, Sơn La, Gia Lai. Chưa bao giờ, Hòa Bình lại hội tụ đông đảo nghệ nhân chiêng đến vậy. Tiếng chiêng Mường vang xa, bay cao vượt qua núi đồi, thung lũng, chạm được tới tâm linh, hồn thiêng sông núi đất Mường. 

Với quy mô trình tấu hoành tráng, "độc nhất vô nhị" ở thời điểm đó, màn trình tấu chiêng Hoà Bình đã được công nhận đạt kỷ lục Guinness Việt Nam lần thứ nhất. Từ đây, việc bảo tồn, phát huy giá trị chiêng Mường Hòa Bình được thúc đẩy mạnh mẽ, sát sao hơn. Đến năm 2016, nhân sự kiện Kỷ niệm 130 năm thành lập tỉnh, 25 năm tái lập tỉnh, Bộ VH-TT&DL đã trao bằng công nhận DSVH phi vật thể quốc gia mo Mường và nghệ thuật chiêng Mường tỉnh Hòa Bình.

Trao đổi với chúng tôi, đồng chí Lưu Huy Linh, Phó Giám đốc Sở VH-TT&DL cho biết: Việt Nam đã xây dựng được một hệ thống pháp luật về DSVH nói chung (trong đó có DSVH phi vật thể) khá đầy đủ và toàn diện. Hệ thống pháp luật này được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với thực tiễn, chủ trương, đường lối của Đảng. Cụ thể là Nghị quyết T.Ư 5 (khóa VIII) về xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc. Luật Di sản văn hóa năm 2001 đã khẳng định: "Nhà nước có chính sách bảo vệ và phát huy giá trị DSVH nhằm nâng cao đời sống tinh thần của Nhân dân, góp phần phát triển KT-XH của đất nước”. Các biện pháp bảo vệ DSVH phi vật thể được xây dựng trên phương châm "Nhà nước và Nhân dân cùng làm”. Sự kết hợp này vừa thể hiện sự đồng thuận giữa Nhà nước và Nhân dân, vừa mang lại hiệu quả cho việc bảo vệ DSVH phi vật thể. Qua những di sản đó, thế hệ ngày nay có thêm sự hiểu biết và sự trân quý lối sống tốt đẹp của ông cha. Theo đó, việc bảo tồn, phát huy các giá trị DSVH phi vật thể là vô cùng cần thiết, nhất là trong bối cảnh hội nhập quốc tế ngày nay.

Đối với tỉnh ta, từ khi chiêng Mường được vinh danh là DSVH phi vật thể quốc gia, việc sưu tầm, trưng bày, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa chiêng Mường được cấp ủy Đảng, chính quyền địa phương quan tâm, chú trọng. Từ đây, "tiếng đàn đồng” - chiêng Mường Hòa Bình đã vượt khỏi không gian của đất Mường đến với nhiều tỉnh, thành phố trong và ngoài nước. Nhiều nghệ nhân của tỉnh nhờ tâm huyết, có nhiều đóng góp cho việc bảo tồn, gìn giữ văn hóa chiêng Mường đã được Nhà nước nhìn nhận, vinh danh.  

Mang theo khát vọng giới thiệu, quảng bá văn hóa Mường với bạn bè trong nước, quốc tế, những năm gần đây, mỗi dịp lãnh đạo Đảng, Nhà nước đến thăm, làm việc tại Hòa Bình, chiêng Mường được chọn lựa để trao tặng như một kỷ vật đặc biệt quý giá. Các lãnh đạo tỉnh, sở, ban, ngành cũng vô cùng hãnh diện khi giới thiệu bản sắc văn hóa chiêng Mường trong những chuyến công du tỉnh bạn, nước ngoài. Hòa nhịp cùng sự phát triển của đất nước, chiêng Mường trở thành đại sứ văn hóa của nền văn hóa Mường đậm đà bản sắc. Nối dài những nhịp chiêng Mường, hoạt động truyền dạy, bảo tồn chiêng Mường đã và đang được quan tâm thực hiện, với quyết tâm gìn giữ, kế thừa món quà vô giá mà cha ông trao truyền.

(Còn nữa)