(HBĐT) - Bài 2: Lịch sử nghiên cứu Văn hóa Hòa Bình Văn hoá Hoà Bình được phát hiện và khai quật trong những năm 20 của thế kỷ XX. Đây là những năm được mùa của ngành khảo cổ học Đông Dương của người Pháp. Sau khi đàn áp các cuộc kháng chiến của nhân dân ta vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế kỷ XX, thực dân Pháp bắt tay vào kế hoạch khai thác thuộc địa. Để thăm dò tài nguyên và tìm vũ khí tinh thần thống trị nhân dân ta, năm 1898, cùng một lúc thực dân Pháp cho thành lập Sở Địa chất Đông Dương và Uỷ ban Khảo cổ học Đông Dương. 2 năm sau, Uỷ ban này đổi thành trường Viễn đông bác cổ (Ecole Francaise d’Extrêm-Orient).

Với việc tiếp quản Viện Bảo tàng Louis Finot của trường Viễn đông bác cổ từ tay người Pháp và sự ra đời của Vụ Bảo tồn - Bảo tàng năm 1957, công cuộc nghiên cứu khảo cổ trên đất nước ta bước sang giai đoạn mới và cũng được mở đầu từ Văn hoá Hoà Bình. Nhận thức được tầm quan trọng của Văn hoá Hoà Bình đối với việc nghiên cứu tiền sử nước ta, cán bộ khảo cổ các cơ quan: Đội khảo cổ (nay là Viện Khảo cổ học) Viện bảo tàng Lịch sử Việt Nam và Khoa Sử, trường đại học Tổng hợp Hà Nội bắt tay ngay vào tìm hiểu, nghiên cứu nền văn hoá này. Ngoài việc chỉnh lý, phân loại các bộ di vật Văn hoá Hoà Bình ở kho Viện Bảo tàng Lịch sử cùng công trình của các học giả Pháp để lại, những người làm công tác khảo cổ học của nước ta đã tiến hành thăm dò, khai quật nhiều di tích Văn hoá Hoà Bình ở các vùng khác nhau để vừa có thêm tư liệu mới, vừa kiểm tra tư liệu và việc làm của các học giả trước đây.

 

Mở đầu là đợt điều tra ở Hoà Bình và Lạng Sơn vào cuối năm 1960, đầu năm 1961 của Khoa Sử, trường đại học Tổng hợp Hà Nội với sự tham gia của giáo sư, tiến sĩ P.I.Boriscovski. Trong chuyến công tác này, ngoài việc xem lại các hang động mà H.Mansuy và M.Colani đã khai quật còn phát hiện thám sát 3 di tích Văn hoá Hoà Bình. Sau nhiều cuộc điều tra ở Hoà Bình, đội Khảo cổ thuộc Vụ Bảo tồn - Bảo tàng tiến hành khai quật một diện tích nhỏ ở hang Muối. Đây là cuộc khai quật đầu tiên của chúng ta về Văn hoá Hoà Bình. Tiếp đó, đầu năm 1964, Khoa Sử, trường đại học Tổng hợp Hà Nội tiến hành một đợt thám sát, khai quật ở huyện Kim Bôi và Lương Sơn - là hai huyện trước đây M. Colani đã phát hiện nhiều di tích Văn hoá Hoà Bình. Lần này đã phát hiện và đào ở 11 địa điểm.

 

Giữa năm 1965, Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam trở lại khai quật phần còn lại ở hang Muối, còn đội Khảo cổ tiến hành điều tra vùng Chi Nê thuộc huyện Lạc Thuỷ và khai quật hang Chim. Đầu năm 1966, Viện Bảo tàng Lịch sử khai quật tiếp di tích Đồng Thớt, tức hang làng Đồi trước đây đã được M. Colani khai quật dở dang. Đây là một trong những di tích Văn hoá Hoà Bình có tầng văn hoá dày, có chỗ dày tới 4,5 m.

 

Cuối năm 1966, đầu năm 1967, đội Khảo cổ tiến hành khai quật hang Đắng và mái đá Mộc Long ở trong vườn quốc gia Cúc Phương, nằm giữa 3 tỉnh: Hà Sơn Bình, Hà Nam Ninh và Thanh Hoá.

 

Trên cơ sở những tư liệu mới, trong giai đoạn mở đầu này đã có một số công trình chuyên khảo về Văn hoá Hoà Bình hoặc đề cập đến Văn hoá Hoà Bình. Để góp phần đẩy mạnh việc nghiên cứu Văn hoá Hoà Bình, Viện Bảo tàng Lịch sử đã chỉnh lý những bộ sưu tập của người Pháp để lại và công bố trong công trình "Những hiện vật tàng trữ tại Viện Bảo tàng Lịch sử Việt Nam về Văn hoá Hoà Bình”. Những công trình này một mặt đánh giá những việc làm của M. Colani trước đây, mặt khác trao đổi, thảo luận góp phần làm sáng tỏ Văn hoá Hoà Bình trên cơ sở tư liệu mới và quan điểm mới. Có thể nói, những công trình trong giai đoạn này là những công trình đầu tiên dùng quan điểm Marx- Lenin để phân tích Văn hoá Hoà Bình. Các công trình này ít nhiều có đề cập đến các hình thái sinh hoạt kinh tế và tổ chức xã hội của cư dân Văn hoá Hoà Bình. Tuy có đạt được một số kết quả trong khai quật và nghiên cứu, song việc nghiên cứu Văn hoá Hoà Bình trong những năm 60 đối với những người làm công tác khảo cổ Việt Nam chỉ mới là bước đầu có tính chất kiểm tra và làm quen nhằm chuẩn bị cho những đợt công tác mới trong những năm 70.(Còn nữa)