Người Tày gói bánh chưng dài, món ăn không thể thiếu trong mâm cơm cúng tổ tiên vào dịp Tết Nguyên Đán
Người Tày ở huyện Đà Bắc chiếm 40,6% dân số toàn huyện và chiếm 99,44% dân số người Tày của toàn tỉnh. Khu vực cư trú của người Tày ở các xã vùng cao của huyện như: Tân Minh, Tân Pheo, Trung Thành, Đoàn Kết, Đồng Ruộng, Đồng Chum, Mường Tuổng, Suối Nánh, Đồng Nghê... Người Tày sinh sống chủ yếu dựa vào nghề nông; quần tụ thành các làng bản ở ven đường, dưới chân núi, ven sông, suối và các thung lũng. Hàng năm, sau khi mùa màng đã được thu hoạch xong, thóc lúa đầy nhà và những thửa ruộng được cầy ải xong. Trên những cành hoa đào khoe sắc thắm, hoa mận nở trắng sau vườn cũng là lúc người Tày chuẩn bị đón Tết.
Chúng tôi có dịp về với xóm Nà Nguồn, xã Mường Chiềng để cùng gia đình ông Xa Văn Thiện chuẩn bị đón Tết Kỷ Hợi. Thông thường để đón Tết, mỗi gia đình người Tày thường nuôi sẵn một con lợn, việc mổ lợn thường được tiến hành vào sáng 30 Tết. Anh em trong gia đình và làng xóm giúp nhau mổ lợn, hết nhà này đến nhà khác. Lợn mổ xong được gia đình chế biến theo phong tục. Chiều 30 Tết, bà con quét dọn nhà cửa và trang trí bàn thờ. Đặc biệt, người Tày cũng kiêng không quét nhà vào sáng mùng 1. Bàn thờ của người Tày được bày biện, trang trí khá công phu với những sản vật của một năm gia chủ làm ra như mâm ngũ quả, cành đào, bông lúa sai quả. Chiều 30 Tết cũng là thời điểm để trồng cây nêu với ý nghĩa để xua đuổi tà ma, quỷ dữ. Cây nêu phải được lựa chọn bằng cây nứa bánh tẻ, trên ngọn để lại một số cọng lá. Trên ngọn cây nêu gia chủ đan xương hình con cá bằng nan tre cách điệu. Theo tín ngưỡng, con cá là vật nuôi sống giúp người Tày tồn tại và phát triển. Tỏ tấm lòng biết ơn biết ơn con cá, ở giữa thân cây nêu, gia chủ đan những vòng tròn bằng tre tượng trưng cho tiền vàng cống nạp.
Trò chuyện với chúng tôi, ông Xa Văn Thiện cho biết: "Chiều 30 Tết, người Tày tổ chức làm cơm tất niên với sự có mặt của con cháu, anh em, họ hàng. Cùng nhau quây quần bên mâm cơm, chúc tụng nhau bên chén rượu và điểm lại kết quả một năm trong sản xuất. Khi uống rượu đã lâng lâng thì nổi trống, chiêng mời cả làng cùng xòe. Tối 30 Tết là thời điểm người Tày gói bánh chưng. Có 2 loại là bánh chưng dài và bánh ốc. Ngoài ra, người Tày còn gói bánh chưng đen, loại bánh này chỉ gói để ăn chứ không thắp hương. Màu đen của bánh là màu của nước tro do đốt rơm lúa nếp. Nhân bánh trưng được làm từ thịt lợn băm nhỏ trộn với rau thì là. Thông thường bánh chưng của người Tày chủ yếu là phụ nữ gói. Con gái sau khi đi lấy chồng, nếu ở gần thì tối 30 Tết sang nhà bố mẹ đẻ cùng mẹ và chị em dâu gói bánh chưng”.
Sáng mùng 1 Tết, mọi người trong gia đình sẽ dậy sớm để người vớt bánh chưng, người thắp hương tổ tiên. Ông Xa Văn Đó, xã Mường Chiềng cho biết: "Theo phong tục người Tày, sáng mùng 1 mới thắp hương tổ tiên mời về ăn Tết. Nếu trên bàn thờ không còn khói hương thì ông bà sẽ trở về thế giới bên kia. Vì thế, trong những ngày Tết lúc nào cũng phải thắp hương. Mâm cỗ sáng mùng 1 cúng tổ tiên của người Tày được chuẩn bị kỹ lưỡng. Trên mâm có thịt lợn, gà, vịt nuôi ở suối, cá gác trên bếp, thịt chuột khô và các loại rau trồng trên nương. Một phần không thể thiếu là củ khoai lang, khoai sọ. Nếu gia đình nào có nhiều người mất thì số mâm nhiều hơn. Cùng với các mâm cỗ là lễ vật xà tích, tiền, vải vóc… Lời cầu của thầy mo với tổ tiên là ban cho con cháu sức khỏe, chăm ngoan, cầu cho mùa màng bội thu. Thời điểm ông mo cúng cũng là lúc con cháu về thắp hương tổ tiên, thăm bố mẹ. Đối với gia đình có bố mẹ đã mất thì con gái đi lấy chồng phải đem gà và bánh chưng thắp hương ông bà. Họ dành cho nhau những lời chúc may mắn và quây quần bền bữa cơm gia đình.
Sau khi hoàn thành các nghi lễ thờ cúng tổ tiên, bà con sẽ đến thăm, chúc Tết nhà người thân hoặc cùng tham gia các hoạt động vui chơi, giải trí ngày xuân và vui mừng bước sang năm mới với nhiều ước mong mưa thuận, gió hòa.
Đức Anh
Ngày 19/4, tại Thành phố Hồ Chí Minh, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật phối hợp với Sở Thông tin và Truyền thông Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức giới thiệu hai cuốn sách "Ngàn năm văn hiến quốc gia Việt Nam” và "Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Việt Nam”.
Phát triển bởi ICT GROUP.
