Đường Thanh Niên trong sương sớm. Ảnh: NGUYỄN CẢNH TÙNG

Hà Nội sáng mùa thu se lạnh. Cái lạnh đó thẩm thấu vào làn da một cách nhẹ nhàng. Khẽ thở, thấy bình yên đến lạ, trái ngược với sự ồn ào, náo nhiệt của những con đường đầy xe cộ, của dòng người hối hả mưu sinh. Bạn tôi, một nhà thơ, sinh ra và lớn lên ở Hà Nội, bảo, buổi sáng Hà Nội như một chất gây nghiện đầy mê hoặc. Đến độ, với anh, sáng sáng phóng xe máy dọc khắp con đường đã trở thành thói quen khó bỏ. Anh khẳng định, những gì tôi chứng kiến sẽ là những cái đẹp đẽ, tinh túy nhất của Hà Nội. Trên những con phố chúng tôi qua, anh nghêu ngao bài hát "Nhớ mùa thu Hà Nội” của nhạc sĩ Trịnh Công Sơn, rồi bình luận: "Bây giờ chẳng còn cây cơm nguội vàng, cây bàng lá đỏ. Cũng chẳng dễ tìm ra những mái ngói thâm nâu nữa. Nhưng mùi hoa sữa thì vẫn còn. Bởi nó là đặc sản của Hà Nội, chẳng thể thiếu được khi nhắc đến”.

Xe máy đi trên những con phố, chẳng phương hướng, chẳng lộ trình, một cái thú như trong bài hát "Em ơi Hà Nội phố” của nhạc sĩ Phú Quang, đến độ "chẳng nhớ nổi một con đường”. Tôi cùng bạn cảm nhận rõ sự nguyên sơ, mộc mạc trên từng con phố nhỏ. Xe của chúng tôi chẳng biết đã lướt qua biết bao con phố nồng nàn mùi hoa sữa. Mùi hoa sữa Hà Nội của những buổi sáng ban mai thanh khiết, nhẹ nhàng đến kỳ lạ. Mùi hoa sữa ấy chỉ có khi không khí chưa lẫn khói bụi, chưa có mùi xăng. Màn sương mỏng bao trùm không gian khiến mùi hoa sữa cũng bớt đậm đặc hơn thông thường. Cách đây gần mười năm, tôi xách ba-lô ra Hà Nội để thành chàng sinh viên tỉnh lẻ. Ngày ấy, ngoài ngõ nhà tôi cũng có một cây hoa sữa, tỏa hương ngào ngạt trong những đêm khuya vắng vẻ. Cô gái phòng bên, cứ ngóng chờ những đêm tĩnh mịch để mở toang cửa sổ tận hưởng mùi hương ấy, để làm thơ.

Mỗi con đường vắng ôm một vẻ ưu tư. Ở những con phố cổ, những căn nhà nhỏ khẽ nép mình trong ánh đèn leo lét, vàng mờ khiến cho cái cổ kính, trầm mặc hiện lên rõ mồn một. Những căn nhà đó ban ngày là cửa hàng ăm ắp hàng hóa, tấp nập người qua kẻ lại. Buổi sáng sớm, cửa hàng còn đang ngủ, để lại cho căn nhà sự yên bình, lẩn khuất đâu đấy là những nét kiến trúc cổ với bức tường rêu phong cũ kỹ, mái ngói đỏ, nằm xen kẽ, lộn xộn. Những bức tường, mái ngói rêu phong bỗng chuyển mình hóa thành kiệt tác của buổi sớm mai. Chả trách phố cổ Hà Nội từ lâu đã đi vào thơ ca. Sớm mai ấy, Hà Nội hiện nguyên vẻ đẹp của một cô gái không son phấn.

Dọc theo triền đê, bỗng chiếc xe chạy chậm lại. Bạn tôi bảo: "Đố ở đâu trên thế giới có chợ hoa đẹp như ở chợ hoa Quảng Bá”. Tôi và bạn đi cũng nhiều, nhưng chẳng dám nói là đầy đủ, để có một sự so sánh khách quan nhất. Đứng trước chợ hoa Quảng Bá, có lẽ những lộng ngôn như của bạn cũng chẳng ai dám phân bua. Chẳng biết từ bao giờ, sắc hoa ngập tràn khu vực Quảng Bá. Hoa nhiều vô kể, muôn màu, muôn vẻ. Trời càng về sáng, những chiếc xe đạp cọc cạch của những bà những chị bán hoa dạo lại đến càng nhiều. Họ lọt thỏm giữa rừng hoa, chọn cho mình những bông hoa hồng, hoa cẩm chướng, hoa đồng tiền... vẫn còn đẫm sương rồi buộc thành từng bó sau xe đạp, theo mỗi hướng khác nhau chở đi khắp phố. Trời chưa tỏ, những ánh đèn leo lét không làm cho các bông hoa bớt rực rỡ. Không gian trong veo, khiến những bước chân quên hẳn cuộc sống ở một Hà Nội vẫn được biết nhiều là bụi bặm, ồn ào. Ở đó, ngoài người bán, người mua, còn có những đôi bạn trẻ cặm cụi dậy sớm lên chợ hoa chụp ảnh rồi chọn cho mình những bó hoa ưng ý. Cũng chẳng hiếm du khách nước ngoài đến đây để ngắm một Hà Nội nhiều mầu trong sương mai.

Xe chúng tôi vẫn chạy dài trên từng con phố ấy, lắng nghe tiếng thở nhẹ của một Hà Nội buổi ban mai. Bỗng chốc, Hồ Gươm hiện ra, yên bình và trầm mặc. Thi thoảng, tiếng xe kẽo kẹt mệt mỏi của những gánh hàng đêm phá tan sự tịch mịch. Ừ nhỉ! Buổi sáng Hà Nội, liệu có còn đẹp nếu không nhắc đến những bước chân lặng lẽ mưu sinh. Một xe bánh bao dạo, với những tiếng rao lảnh lót trong đêm. Người đạp xe là một phụ nữ, nghe giọng nói thì chắc chị còn trẻ, nhưng khuôn mặt đã nhuộm nhiều sương gió. Chị bảo, nhà chị ở tận Từ Sơn, Bắc Ninh. Hai vợ chồng từ sáng tinh mơ đã đạp xe bán bánh bao ở khắp Hà Nội. Hai vợ chồng đạp xe khắp các phố nhỏ, rao hàng, chờ những người thức khuya hoặc đi làm sớm chưa kịp ăn sáng. Hết những con phố, họ lại đạp xe lên chợ đầu mối, chợ hoa, để tiếp tục bán hàng. Gánh nặng mưu sinh là vậy, có lẽ làn sương sớm đã làm chị trông già đi trước tuổi.

Tiếng xe đạp cọc cạch trong buổi bình minh sắp hé làm tôi nhớ đến những tiếng xích-lô của một thời xa vãng. Ngày ấy, khi cuộc sống còn khó khăn, chiếc xe máy là một thứ tài sản vô giá thì chiếc xích-lô đã trở thành "cần câu cơm” của biết bao nhiêu người. Tiếng cọc cạch của bàn đạp ngày ấy, tiếng thở hổn hển của những bác tài đã tạo nên một âm thanh rất riêng cho Hà Nội những buổi ban mai. Bây giờ, hình ảnh ấy đã nằm yên trong quá khứ. Thay vào đó là tiếng nhốn nháo, nhộn nhịp ở cửa nhà ga, bến xe, khi các hành khách sau một chuyến đi dài mệt mỏi lại leo nhanh lên những chuyến xe ôm với cuộc ngã giá chóng vánh. Những chuyến xe ấy lại lao vút đi trong ánh đèn đường vàng vọt.

Trời tỏ dần, những chuyến xe máy chở hàng đến các khu chợ ngày một nhiều. Những tiếng vặn ga đều đều, những ánh đèn pha chiếu mờ làm cho không khí Hà Nội bớt phần u tịch. Xe chúng tôi chạy về chợ đầu mối Long Biên. Ở đó, tiếng xe cộ, tiếng người ồn ào đối lập hẳn với sự yên tĩnh ở những con phố cách đó không xa. Càng dần về sáng, người đổ ra đây càng nhiều, khung cảnh một ngày mới náo nhiệt dần hiện rõ. Có ở khu vực chợ đầu mối mới hiểu được cái cảnh mồ hôi đổ xuống trong những buổi sớm mai. Với những con người ở đây, buổi sáng tinh sương là quan trọng nhất. Họ lao động hối hả như chạy đua với thời gian, vì khi nắng lên qua những hàng cây cổ thụ, ngày làm việc của họ cũng sẽ kết thúc, để lại những dấu chân lặng lẽ, hằn trên những con đường nhớp nháp, bùn đất, ướt đẫm sương đêm.

Chẳng có nhiều thời gian để hỏi chuyện những con người ở đây, bởi họ quá vội vã. Có hỏi chuyện thì cũng phải đợi những ca nghỉ chỉ chừng vài phút. Họ vừa nói, vừa thở, rất mệt nhưng mắn chuyện. Chị Nguyễn Thị Anh, đã bước sang tuổi 50, và có 10 năm gánh hàng thuê ở chợ đầu mối Long Biên. Một ngày với chị, chỉ gói gọn từ 1 đến 6 giờ sáng, với những gánh hàng từ xe tải vào trong chợ. Chị và những người phụ nữ khác, vai nặng trĩu, chân thoăn thoắt, mồ hôi đổ ròng trên làn da đen sạm. Mỗi gánh hàng cho họ năm đến 10 nghìn đồng, mỗi sáng, họ gánh được chỉ trên dưới năm gánh hàng. Việc xong, họ ngồi ở góc chợ, xếp lại những đồng tiền lẻ nhăn nheo. Ngoài kia, nắng đã lên...