Ngôi nhà truyền thống của người Mường ở xóm Lũy Ải, xã Phong Phú (Tân Lạc) thu hút khách du lịch thăm quan.

 Cùng với nếp nhà sàn truyền thống, người dân Lũy Ải còn lưu giữ những nông cụ được làm từ gỗ, tre, nứa như: khung dệt vải, cung, nỏ, dụng cụ làm ruộng, làm nương rẫy... Công trình nhà văn hóa của xóm rộng rãi, khang trang. Đây là điểm sinh hoạt cộng đồng, tổ chức các cuộc họp dân, hội nghị của các hội, đoàn thể, tập luyện và biểu diễn văn nghệ phục vụ khách du lịch... Đường vào xóm, vào nhà, các hộ làm tường rào ngay ngắn, thẳng lối. Một số hộ dựng cổng nhà bằng vật liệu tranh tre, nứa lá theo nguyên mẫu cổng nhà của người Mường thời xưa.

 Chúng tôi vào thăm nhà chị Bùi Thị Sứ làm du lịch homestay đúng thời điểm gia đình chị đón 20 du khách người Pháp. Họ từ Hà Nội lên thăm quan và ăn trưa ở nhà chị, buổi chiều xem văn nghệ. Tối ngủ lại hôm sau đi Mai Châu và sang Thanh Hóa. Chị Sứ cho biết: Tháng 11, nhà chị đã đón 5 đoàn khách, chủ yếu ở các nước châu Âu. Họ thích những món ăn đơn giản, dân dã như thịt nướng, đậu phụ, rau xào, rau luộc… Trước đây, gia đình làm nông nghiệp, cả nhà trông chờ vào ít đất trồng lúa, màu và đất đồi trồng cây lâm nghiệp. Được Nhà nước đầu tư, hỗ trợ làm du lịch, gia đình vay vốn sửa sang nhà cửa, quy hoạch lại chuồng nuôi trâu, bò, lợn, xây dựng nhà vệ sinh... Hàng tháng có thêm thu nhập vài triệu đồng, đủ chi tiêu cho cả gia đình.

 Gia đình ông Đinh Văn Lon là một trong những hộ đầu tiên của xóm Lũy Ải làm du lịch cộng đồng. Ông cho biết: Khách nước ngoài thích nhà cửa càng dân dã, gần gũi với thiên nhiên càng tốt. Quan trọng là gọn gàng, sạch sẽ và phục vụ chu đáo. Họ thích cảnh quan tự nhiên và các hoạt động ngoài trời như đi bộ, đi xe đạp, lội suối bắt cá hoặc lên đồi cuốc đất, đào sắn… Từ làm du lịch, thu nhập của gia đình tăng lên đáng kể, đủ chi tiêu. Ngoài những lúc đón khách, tôi vẫn làm vườn, trồng sắn, mía, ngô.

 Hiện nay, xóm Lũy Ải là nơi lưu giữ nhiều giá trị khảo cổ có giá trị tiêu biểu của nền Văn hóa Hoà Bình. Năm 2008, xóm Lũy Ải được Bộ VH-TT&DL công nhận là làng Mường tiêu biểu. Đến năm 2014 được công nhận là điểm du lịch địa phương. Xóm có hơn 50 nhà sàn truyền thống, một số hộ đang triển khai mô hình phục vụ khách du lịch như homestay (ngủ tại nhà dân), ẩm thực dân tộc Mường, câu cá, tắm suối, chèo bè mảng... Người dân Lũy Ải đã khôi phục một số nghề truyền thống để tạo ra các sản phẩm du lịch như nghề dệt thổ cẩm, làm rượu cần, nấu các món ăn dân tộc đặc trưng như: xôi ngũ sắc, cỗ lá, rau rừng và làm các sản phẩm hàng thủ công truyền thống, đồ lưu niệm từ các nguyên liệu sẵn có (mây, tre, luồng). Tham gia, hướng dẫn du khách các trò chơi dân gian truyền thống đánh mảng, đẩy gậy, bắn nỏ... Cũng từ phát triển du lịch, nhiều hộ dân trong xóm có việc làm thường xuyên, thu nhập ổn định. Đến nay, thu nhập bình quân đầu người của xóm đạt trên 20 triệu đồng/năm, 100% hộ sử dụng nước sinh hoạt hợp vệ sinh, 98% hộ có công trình vệ sinh đảm bảo. Du lịch cộng đồng không chỉ tạo việc làm, thu nhập cho người dân mà còn là cơ hội để xóm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Mường.

 Việt Lâm