Khi nhà nước Âu Lạc "cơ đồ đắm biển sâu" (vào năm 179 trước Công nguyên), mọi nguyên nhân dồn cả vào lỗi lầm của Mỵ Châu nhẹ dạ tin người. Câu chuyện tình Trọng Thủy - Mỵ Châu mang tính huyền thoại đó đã và vẫn được nhắc đến khi đề cập đến lịch sử nhà nước Âu Lạc thời An Dương Vương.
Sự thật của lịch sử nước Âu Lạc nói chung, mũi tên đồng Cổ Loa nói riêng, đã một thời gian dài bị che mờ bởi những câu chuyện huyền thoại. Trên cơ sở khai thác và phân tích các nguồn tư liệu, đặc biệt là tư liệu khảo cổ học, truyền thuyết đó đang dần dần được giải ảo.
Tháng 6-1959, trong khi đắp con đường từ Quốc lộ 3 đi qua khu di tích Cổ Loa đến xưởng phim, tại khu vực có tên là Cầu Vực, công nhân đã phát hiện một hố gần vuông mỗi cạnh 1m, sâu khoảng 1,2 m, trong chứa 93 kg mũi tên đồng, ước khoảng gần một vạn chiếc. Theo kích thước, có bảy loại: Loại dài nhất 11 cm, loại ngắn nhất 6 cm và đều cùng một loại, cấu tạo gồm ba bộ phận: đầu nhọn, trụ và chuôi cùng có mặt cắt ngang hình tam giác. Ðầu mũi tên có mặt cắt hình tam giác với rìa cạnh thẳng hoặc hơi cong vồng ra; mặt cắt ngang đầu mũi hình tam giác đều cạnh thẳng hoặc cong lõm vào.
Mũi tên trong hố được sắp xếp thành từng nhóm, cùng hoặc ngược chiều nhau rất ngay ngắn. Sau khi phân loại, có khoảng một phần tư số mũi tên sau khi đúc đã được tu chỉnh, ba phần tư còn lại là mũi tên mới ra khuôn, chưa được tu chỉnh, còn nguyên dấu vết của kỹ thuật đúc, chưa được sử dụng. Các mũi tên đồng đều có mầu xanh gỉ đồng, có những cục dính 3-4 mũi hoặc thành khối.
Kết quả thám sát nơi phát hiện hố mũi tên cho biết, từ lớp mặt đến lớp sinh thổ, đất thuần nhất, không có dấu vết tầng văn hóa, không phát hiện được di vật khảo cổ. Do đó, các nhà khảo cổ học cho rằng, đây là kho cất giữ mũi tên vừa đúc xong, đang trong quá trình gia công để sử dụng. Do biến cố của xã hội, toàn bộ số mũi tên này được chôn giấu trong lòng đất tại Cầu Vực.
Từ trước đến nay, ở các di chỉ khảo cổ: Bãi Mèn, Ðồng Vông, Ðường Thụt, Ðường Mây, Ðình Tràng và các xóm làng của Cổ Loa (Xóm Nhồi, Xóm Hương, Xóm Gà, Xóm Mít, Xóm Vang,...) đều phát hiện được mũi tên đồng cùng loại với Cầu Vực, nên các nhà khảo cổ học đặt tên cho loại mũi tên này là "Mũi tên đồng Cổ Loa". Ðây là loại mũi tên đặc trưng của vùng Cổ Loa vào cuối thời đại đồng thau - sơ kỳ thời đại đồ Sắt.
Theo truyền thuyết, tướng Cao Lỗ đã nỗ lực giúp An Dương Vương chế tạo thành công nỏ. Nỏ có sức mạnh kỳ diệu, "chỉ núi thì núi tan, chỉ ngàn thì ngàn cháy", vì vậy dân gian gọi là nỏ thần và người chế tạo ra nỏ thần đó được gọi là Ông Nỏ hay Ðô Nỏ. Việc phát hiện được kho mũi tên đồng ở Cầu Vực cho thấy truyền thuyết về nỏ thần của An Dương Vương ở Cổ Loa có cốt lõi lịch sử chân thật. Tư liệu khảo cổ học ở Cầu Vực đã "vén bức màn huyền thoại" và trả lại cho An Dương Vương sự thật việc luyện và đúc mũi tên đồng ở Cổ Loa. Tuy nhiên, có một số nhà khoa học đặt vấn đề, vào thời điểm thế kỷ III - II trước Công nguyên, nhiều nơi trong khu vực và trên thế giới đã đúc được mũi tên các loại cùng nhiều đồ đồng khác và nghi ngờ việc luyện - đúc mũi tên đồng của An Dương Vương tại Cổ Loa.
Rất may mắn, vào các năm từ 2004 - 2007, tại di tích Ðền Thượng (Cổ Loa) trong các hố khai quật đã phát hiện được hệ thống dấu tích lò đúc mũi tên đồng Cổ Loa. Trong hệ thống các lò đúc này, đã phát hiện được nhiều lò còn rõ cấu trúc mà dấu tích để lại là những hố sâu, đất chung quanh bị nung cứng, màu đỏ như gạch hay nâu đỏ gần như sành; nơi đặt ống dẫn gió và những đường dẫn gió vào lò cũng bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ. Than tro là kết quả của nguyên liệu đốt lò phân bố khắp khu vực phát hiện được di tích và đậm đặc nhất ở những nơi đặt các lò. Ðặc biệt, trong những khu vực xuất lộ những lò nung, có vô vàn những mang khuôn bằng đá, trên mang khắc hình vật đúc là mũi tên đồng giống với mũi tên đã phát hiện được ở Cầu Vực và nhiều nơi khác ở Cổ Loa (xem ảnh). Khuôn đúc mũi tên là khuôn ba mang. Khi ghép ba mang lại, sẽ là một khối hình trụ đứng, giữa khối trụ đó là hình vật đúc. Mỗi mang tạo thành một cạnh của mũi tên, nên khi đúc xong, mũi tên có ba cạnh. Cùng với mang khuôn nguyên vẹn, còn phát hiện được nhiều mang khuôn vỡ, phác vật khuôn, phế vật, phế thải bỏ lại trong quá trình làm khuôn và nhiều đá nguyên liệu chế tạo khuôn. Sản phẩm của hệ thống lò đúc là những mũi tên đồng đã phát hiện được ở cùng bình diện với các lò đúc, mang khuôn, mảnh nồi nấu đồng và những cục xỉ đồng.
Phát hiện hệ thống dấu tích các lò đúc và những vật liệu liên quan đến kỹ thuật đúc mũi tên đồng ba cạnh ở Ðền Thượng (Cổ Loa) là chứng cứ vật chất khẳng định chắc chắn việc đúc mũi tên của An Dương Vương tại kinh đô Cổ Loa.
Vào thời điểm đó, nguyên liệu đồng còn quý hiếm, nên việc chọn vị trí để mở xưởng đúc được tính toán đến nhiều yếu tố. Mặt khác, mũi tên đồng khi đó là loại vũ khí tân tiến, lợi hại, nên việc chế tạo nó là một bí mật quân sự. Việc chọn góc tây nam của thành Nội Cổ Loa - nơi gần các cung điện, lầu các của hoàng gia triều An Dương Vương là hoàn toàn hợp lý và đã phản ánh được mức độ quan trọng của xưởng đúc. Với hệ thống có khá nhiều lò đúc, lượng mang khuôn còn lại hàng trăm chiếc, sản phẩm của lò là hàng vạn mũi tên đồng đã phát hiện được ở Cầu Vực và khắp vùng Cổ Loa cho thấy đây là xưởng đúc lớn, được tổ chức, quản lý chặt chẽ của nhà nước và là Quan xưởng.
Tính chất xưởng luyện đúc hay trung tâm luyện kim ở Ðền Thượng nói riêng, khu Cổ Loa nói chung còn được nhiều tư liệu khảo cổ học trong lòng đất Cổ Loa minh chứng. Ðó là việc phát hiện tại địa điểm Mả Tre một trống đồng Ðông Sơn nguyên vẹn-trống Cổ Loa, bên trong chứa hàng trăm hiện vật văn hóa Ðông Sơn có hiện trạng tương tự như kho mũi tên Cầu Vực và nhiều phế liệu đồng cho thấy đây là nơi thu gom nguyên liệu chuẩn bị cho mẻ đúc lớn. Ðó là những phát hiện ngẫu nhiên nơi chôn giấu tài sản là những sưu tập nhiều loại hình hiện vật Ðông Sơn ở Xóm Hương, Xóm Nhồi. Ðó là việc phát hiện nhiều đá nguyên liệu làm mang khuôn đúc mũi tên trong hố khai quật cắt thành và hào thành Trung tại Xóm Thượng và Xóm Bãi...
Những tư liệu khảo cổ trên đây tại khu di tích lịch sử Cổ Loa vừa đồng thời phản ánh cốt lõi lịch sử có trong huyền thoại, truyền thuyết ở Cổ Loa, vừa tự nó đã phá bỏ màn mây mù lâu nay bao phủ sự thật của lịch sử Cổ Loa - mảnh đất được An Dương Vương chọn định đô, xây thành.
Theo ND
Chào mừng kỷ niệm 70 năm Chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024), chiều 15/4, tại trung tâm thành phố Điện Biên Phủ, Hội Quy hoạch Phát triển đô thị Việt Nam cùng Sở Xây dựng Điện Biên, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Điện Biên tổ chức lễ gắn biển "GIẢI ĐẶC BIỆT" trong hệ thống Giải thưởng Quy hoạch Đô thị Quốc gia lần thứ III (VUPA) năm 2022 cho công trình Đền thờ liệt sĩ Chiến trường Điện Biên Phủ.
Chiều 15/4, tại TP Việt Trì, Ban Tuyên giáo T.Ư chủ trì, phối hợp với Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân Việt Nam, Quân khu 2 và Tỉnh ủy Phú Thọ tổ chức gặp mặt các cơ quan báo chí, xuất bản, văn học nghệ thuật khu vực Trung du, miền núi Bắc Bộ. Đồng chí Nguyễn Trọng Nghĩa, Bí thư T.Ư Đảng, Trưởng Ban Tuyên giáo T.Ư chủ trì cuộc gặp mặt.
Ngày 15/4, Trường Cao đẳng Kinh tế - Kỹ thuật Hoà Bình và Trường Cao đẳng Kỹ thuật Công nghệ Hoà Bình (TP Hoà Bình) phối hợp tổ chức Tết cổ truyền Bunpimay năm 2024 cho các lưu học sinh, sinh viên (HS, SV) Lào đang học tập tại 2 trường.
Huyện Lạc Thuỷ vừa tổ chức Liên hoan nghệ thuật quần chúng lực lượng vũ trang và thanh niên, học sinh, sinh viên năm 2024 với chủ đề "Hát mãi khúc quân hành”. Hội diễn thu hút trên 260 diễn viên, nghệ nhân từ 10 xã, thị trấn.
Ngày 15/4 (tức mùng 7/3 âm lịch), tại Khu di tích lịch sử Đền Hùng, thành phố Việt Trì (Phú Thọ), Ban Tổ chức Giỗ Tổ Hùng Vương năm 2024 tổ chức rước kiệu về Đền Hùng tri ân công đức các Vua Hùng và các bậc tiền nhân đã có công dựng nước.
Đình Băng ở xóm Băng, xã Ngọc Lâu, huyện Lạc Sơn là ngôi đình lớn, thờ thành hoàng chính là Quốc mẫu Hoàng Bà (mẹ đức thánh Tản Viên Sơn), Tản Viên Sơn thánh, ngoài ra còn thờ một số thành hoàng khác: Vua Cả, Vua Hai (thần ở mái đá làng Vành, xã Yên Phú, huyện Lạc Sơn), vua Út, Vua Ả là con gái Quốc mẫu Hoàng Bà. Đình đã được các đời vua thời phong kiến sắc phong nhưng nay thất lạc không còn.
